Wystrzałowa osobowość
Syn bogatego łódzkiego lekarza, przyszedł na świat w Pabianicach w 1967 roku. W 1895 po ukończeniu studiów w Warszawie osiedlił się w Łodzi. Bawidamek i birbant, którego nienachalną urodę rekompensowała prawdziwie ułańska fantazja oraz szeroki gest, lubował się w zwadach i pojedynkach. Być może temu zawdzięczał legendarny wprost szacunek, jakim cieszył się na owianych już wtedy ponurą sławą Bałutach.
Z upodobaniem łamał konwenanse i bariery społeczne, a przy okazji złamał też serce Mieci Trapszówny, późniejszej Mieczysławy Ćwiklińskiej.
Poślubił ją w 1897 roku z wielkiej miłości, która potem, ilekroć wracał do domu nocą pod dobrą datą, czyli prawie codziennie, kazała mu strzelać pod łóżko małżonki, by sprawdzić, czy nie ukrywa się tam kochanek. Młodziutkiej dziewczynie marzyły się najwyraźniej inne dowody uczucia, bo para rozwiodła się niespełna półtora roku po ślubie.
Wkrótce potem Bartkiewicz opuścił Łódź i wyjechał na studia malarskie do Monachium i Paryża.
11 lat później związał się z córką łódzkiego drukarza, malarką Eugenią Glanc, z którą osiadł w Brwinowie. Łódzka prasa donosiła wtedy, że nareszcie „znalazła się niewiasta, która przerobi swawolnego Zyzia na glanc”.
Miłośnik sztuki
Towarzyskie wybryki Bartkiewicza nie przysłaniały jednak jego rzeczywistych dokonań. W 1895 roku otworzył w Łodzi przy ul. 6 Sierpnia Salon Artystyczny przeniesiony potem na ul. Zawadzką (obecnie Próchnika) – pierwszą łódzką stałą galerię, gdzie odbywały się wystawy malarstwa i można było nabyć wartościowe dzieła sztuki. „Rozwój’ donosił w 1900: „Na brak nowości [w Salonie artystycznym Bartkiewicza] na wystawie przy ul. Zawadzkiej narzekać nie możemy, gdyż zaledwie po ukończeniu specyalnej wystawy prac Pilichowskiego już umieszczone zostały 22 płótna ilustrujące powieści „Potop” i „Pan Wołodyjowski” [...] Batowski i Tetmajer złożyli się na całość zawieszonych obecnie obrazów, które, obok wysokiej wartości artystycznej dla znawcy, posiadają wiele szczerego uczucia dla tych, którzy nie mają czasu studyować i zastanawiać się nad rozmaitymi izmami i yzmami nowoczesnych malarskich kierunków”. ["Rozwój", nr 26, 1900 r.].
Człowiek pióra
Był jednocześnie Bartkiewicz utalentowanym literatem – w Łodzi publikował na łamach dwóch najważniejszych dzienników - "Rozwoju i "Gońca Łódzkiego”. Z późniejszych podróży zagranicznych nadsyłał reportaże, nowele i felietony do "Kuriera Warszawskiego" i "Świata". W 1907 wydał swój pierwszy zbiór opowiadań Słabe serca, entuzjastycznie przyjęty przez krytykę. Po osiedleniu się w Brwinowie oddał się niemal wyłącznie pracy literackiej; spod jego pióra wyszły m.in. tom opowiadań Psie dusze, Pierwszy grzech, Historia jednego podwórza. Został odznaczony nagrodą literacką im. E. Orzeszkowej i Złotym Wawrzynem Akademickim Polskiej Akademii Literatury.
Złe miasto
W 1907 roku w cyklu reportaży Złe miasto. Obrazy z 1907 roku (1911, prwdr. 1907) bardzo sugestywnie opisał Łódź pogrążoną w anarchii i wstrząsaną porewolucyjną ruchawką."Przyjemnie jest teraz mieszkać w Łodzi" - ironizował. "O godzinie czwartej rano budzi cię ze snu potężny wstrząs. Rzucono bombę w dom. W pół godziny później nowy huk. Rzucono bombę w parkan". I wyrokował: „Jest w Polsce takie miasto – złe. I jakże obłudne, bo jakby w welon żałobny spowite, a drwiące ze śmierci. Tysiące szczytów wyniosło w podniebia wysoko, a spodem we krwi się płuży. Nieugiętą moc czerpie z wiotkich kwiatów bawełny, a z martwego złota życie”.
Zygmunt Bartkiewicz zmarł 10 czerwca 1944 roku w Warszawie. Pochowany jest na brwinowskim cmentarzu.
Dziękujemy panu Ryszardowi Bonisławskiemu, prezesowi Towarzystwa Przyjaciół Łodzi, za udostępnienie zdjęć z jego archiwum.
