Helena i Jerzy Kurmanowicz. To oni zaprojektowali Saspol i Domus [ZDJĘCIA]

Jak pisze Błażej Ciarkowski w książce „Miastoprojektanci. Łódzcy architekci w czasach PRL-u”, projekty Kurmanowiczów to idealne przykłady architektury tła doskonale wpasowujące się w zastaną tkankę miejską. Rzeczywiście, Jerzy Kurmanowicz jest autorem kilku „plomb” uzupełniających przedwojenną zabudowę centrum Łodzi. Najbardziej znany jest zbudowany w 1980 r. Dom Aktora (ul. Narutowicza 43) z przeszklonym parterem, gdzie dziś znajduje się popularna pizzeria. Fasada budynku przyciąga wzrok wzorem szachownicy uzyskanym dzięki sprytnemu zabiegowi umieszczenia naprzemiennie wystających płyt i okien. Kurmanowicz zaprojektował także biurowiec Zarządu Spółdzielni Mieszkaniowej (ul. Piotrkowska 94). To wysoki, jak na ul. Piotrkowską, budynek wsparty na filarach przechodzących płynnie we wzór na fasadzie i zwieńczony tarasem przykrytym dachem. Dziś na parterze, za ogromnymi szybami, mieści się bar serwujący drinki.

Jak powinien wyglądać idealny dom handlowy? Architekci czasów PRL mieli na ten temat różne opinie. W opozycji do najpopularniejszego chyba masywnego Centralu stoi zaprojektowany przez Kurmanowiczów salon meblowy Domus (ul. Piotrkowska 190). Wyróżniają go ciągnące się przez całą elewację tafle szkła ujęte w stalowe, tłoczone w trójkąty ramy. Bryła zbudowanego w 1967 r. budynku jest prosta, ale tylko pozornie – lekkość konstrukcji nadaje cofnięcie parteru, dzięki czemu wydaje się ona wisieć w powietrzu. Domus został dopracowany przez parę architektów w najdrobniejszych szczegółach. Nawet minimalistyczne, stylowe wnętrza to dzieło Heleny Kurmanowicz. Budynek spotkał się z pozytywnym odbiorem nie tylko w rodzinnej Łodzi – nagrodziły go także władze centralne.

Mówiąc o Jerzym Kurmanowiczu należy wspomnieć także o dwóch jego najważniejszych realizacjach, nawet jeśli dziś ich podziwianie jest utrudnione albo niemożliwe. Największym łódzkim projektem architekta były budynki przemysłowe Zakładów Odzieżowych im. A. Próchnika. Niewielka działka (przy wielkich potrzebach!) wymusiła kreatywne podejście do budynku i projektowanie w górę tak, by etapy produkcji znajdowały się na kolejnych piętrach wysokiego biurowca. Siedziba Próchnika nie przetrwała do dziś. Obecnie w tym miejscu stoi biurowiec Cross Point.

Aby zobaczyć na własne oczy największą realizację Kurmanowicza, trzeba wybrać się na wycieczkę do Austrii. W latach 80. architekt wyjechał do Wiednia, gdzie kierował zespołem projektowym odpowiadającym za powstanie monumentalnego, największego w ówczesnej Europie, szpitala AKH.

Helena Kurmanowicz projektowała jeszcze w latach 90., już po śmierci męża, i pozostała aktywna zawodowo do końca życia. To jej autorstwa są m.in. biurowiec banku przy ul. Piotrkowskiej 288 czy nowy pawilon Muzeum Sztuki w Łodzi. W 1994 r., w wyniku współpracy z Iwoną Gortel, powstał najbardziej ikoniczny wśród jej budynków – Saspol. To dom handlowy-drogowskaz, charakterystyczny punkt ul. Piotrkowskiej, pod którym, przed wyruszeniem “w miasto”, umawiało się wiele pokoleń łodzian. Budynek od chwili powstania budził kontrowersje. Chociaż mieszkańcy z radością przyjęli prawdziwie zachodni, luksusowy dom handlowy, koledzy-moderniści dziwili się takiemu zwrotowi architektki ku postmodernizmowi. Mijają lata, a my do dziś nie nauczyliśmy się doceniać architektury tego okresu jako znaku czasów, w których powstała. Najsmutniejszym na to dowodem jest trwające właśnie wyburzanie postmodernistycznego symbolu Wrocławia – Solpolu.