Wojenna diecezja
Do utworzenia diecezji łódzkiej paradoksalnie przyczyniły się działania wojenne. Linia frontu niemiecko-rosyjskiego podzieliła w 1915 r. diecezję warszawską w ten sposób, że Łódź wraz z kilkoma innymi dekanatami znalazła się po stronie okupacji pruskiej. Pociągało to za sobą utrudniony ich kontakt ze stolicą diecezji, Warszawą, która pozostawała we władaniu rosyjskim. W tej sytuacji papież Benedykt XV utworzył tymczasową administrację dla terenów pozostających po stronie pruskiej, mianując administratorem apostolskim tej części diecezji biskupa kujawsko-kaliskiego Stanisława Zdzitowieckiego.
Ciekawostką jest, że nie czekano wówczas nawet na sporządzenie stosownych dokumentów i diecezja łódzka została powołana do życia telegramem wysłanym przez Stolicę Apostolską 10 grudnia 1920 r. do nuncjusza apostolskiego. Pośpiech spowodowany był ponaglającymi działaniami nuncjusza Achillesa Rattiego (późniejszego papieża Piusa XII) oraz napływającymi do Watykanu informacjami o wojnie polsko-bolszewickiej.
Nowa diecezja łódzka liczyła 67 parafii, 126 księży i ponad pół miliona wiernych. Administratorem apostolskim tymczasowo został kardynał Aleksander Kakowski, a 11 kwietnia 1921 r. papież Benedykt XV nominował dotychczasowego proboszcza parafii św. Stanisława Kostki ks. Wincentego Tymienieckiego pierwszym biskupem łódzkim. Jego konsekracja i ingres, które miały miejsce 29 czerwca 1921 r., stały się okazją do manifestacji wielkiego przywiązania łódzkiej społeczności do swojego duszpasterza. Stolicą diecezji została Łódź.
Pierwsze kościoły Łodzi
Pierwszy kościół w Łodzi powstał prawdopodobnie na przełomie dekady lat 1364–1374, a najstarsza wzmianka o miejscowej parafii pw. Najświętszej Maryi Panny pochodzi z 1424, gdy Łódź była już miastem. Niewielki modrzewiowy, kryty gontem wiejski kościołek usytuowany był na tzw. Górkach Plebańskich nieopodal rynku miejskiego. Pod koniec XVI w. do parafii łódzkiej, poza samym miastem, należały nadto ówczesne wsie: Bałuty, Brus, Doły, Lipinki, Radogoszcz, Rogi, Rokicie, Stara Łódź, Widzew i Wólka.
W 1676 w Łagiewnikach powstała niewielka drewniana kaplica. Niedługo potem w to miejsce - uchodzące wówczas za cudowne, do którego coraz liczniej ściągały pielgrzymki - sprowadzono franciszkanów. Murowany kościół i klasztor zakonnicy postawili już w latach 20. XVIII w. Fundacja w okresie nieco późniejszym, wiązała się z kultem bł. Rafała Chylińskiego. Jednak, na skutek braku zgody parafii zgierskiej, łagiewnicka świątynia rangę kościoła parafialnego zyskała dopiero w 1902 r.
Czas przemysłowego rozwoju.
W 1860 Łódź liczyła 30 tys. mieszkańców. Jedyny istniejący na Starym Mieście kościół, gabarytami przypominał bardziej siedzibę wiejskiej parafii i nie wystarczał na potrzeby sporego już miasta.
Władze kościele doskonale zdawały sobie sprawę, że religijność może osłabnąć, jeśli do kościoła trzeba będzie iść 10 km. Dlatego jeszcze w 1858 rozpoczęto budowę drugiego kościoła na rogu ulic Dzikiej i Przejazd. Została ona przerwana przez wybuch powstania styczniowego, a prace wznowiono dopiero 1876 roku po zawarciu konkordatu z Rosją przez papieża Leona XIII. Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego został ostatecznie wykończony i wyposażony na początku 1888 roku. Bardzo ważne przy realizacji inwestycji były darowizny łódzkich fabrykantów. Karol Scheibler przekazał gotówką 50 tys. rubli, a ponadto ufundował główny ołtarz, boczny ołtarz św. Anny, kancelarię, organy, dzwony. Juliusz Heinzel dał pieniądze na budowę wieży i wystrój wnętrz.
Poświęcenie nowego kościoła umożliwiło podział Łodzi na dwie parafie. Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny obejmował północną część miasta, a św. Krzyża część południową.
Neogotycki kościół na pl. Kościelnym rozpoczęto budować w 1888 roku w miejscu najstarszego łódzkiego kościoła. Drewnianą świątynię przeniesiono na teren dawnego cmentarza przy ul. Ogrodowej. Zwykle po oddaniu do użytku nowego kościoła władze carskie nakazywały rozebranie starego. Kościół ocalał, ponieważ parafianie zwrócili się do cara o zgodę na umieszczenie na ołtarzu obrazu św. Mikołaja, jak twierdzili, w podzięce za uratowanie następcy tronu podczas jego podróży do Japonii. Niewątpliwie uratowało to kościółek przed urzędową rozbiórką i trwa on do tej pory pod wezwaniem św. Józefa.
Kościół przy pl. Kościelnym zbudowano stosukowo szybko, był gotowy już w 1892 roku. Przy jego budowie uczestniczyło wielu robotników fabrycznych, którzy pracowali bezpłatnie nocami. Nadal była to jednak wielka parafia licząca 130 tys. wiernych, mimo że przy starym kościele powstała nowa parafia.
Łódzka metropolia kościelna
Gwałtowny wzrost liczby mieszkańców Łodzi, których przybywało do 100 tys. w dekadę wymusił budowę nowych świątyń. Jeszcze przed końcem XIX wieku Juliusz Kunitzer, właściciel „Widzewskiej Manufaktury”, zamierzał wybudować kościół pośród nowego robotniczego osiedla w Widzewie (wówczas jeszcze były to przedmieścia Łodzi). Na ten cel zakupiono drewniany pawilon, wzniesiony przy okazji Łódzkiej Wystawy Przemysłowej w 1896 r., by ustawić go w Widzewie jako kościół tymczasowy. Po przystosowaniu budynku do pełnienia nowej funkcji, 25 maja 1902 roku odbyło się poświęcenie świątyni pw. św. Kazimierza, która stała się filią parafii pw. Podwyższenia Świętego Krzyża.
W latach 1904–1906 do parafii Podwyższenia Świętego Krzyża włączono kolejną filialną świątynię. Był to niewielki, murowany kościół pw. św. Anny. W tym samym czasie Zgromadzenie Braci Dolorystów wybudowało jednonawową świątynię w stylu zakopiańskim na Bałutach. Kościół ten ustanowiono filią parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny.
Po wielu staraniach w 1909 carski rząd zgodził się na powołanie w Łodzi trzech nowych parafii. 29 grudnia 1909 arcybiskup Chościak-Popiel erygował parafie: św. Józefa, św. Anny, oraz św. Stanisława Kostki.
Łódzka katedra
Komitet budowy kościoła pw. Św. Stanisława Kostki powołano w 1895 roku, a w jego skład weszli najwięksi łódzcy fabrykanci: Juliusz Heinzel , Edward Herbst, Juliusz Kunitzer, . W 1897 roku władze miasta przeznaczyły część Placu Szpitalnego pod budowę nowej, trzeciej w kolejności powstania) katolickiej świątyni. Ogłoszony w 1898 roku konkurs na projekt wygrał architekt Emil Zelaman ,pracujący dla spółki „Wende i Zarske”. Natomiast Józef Pius Dziekoński do pierwotnego projektu wprowadził poprawki, mające na celu powiększenie rozmiarów kościoła. Wnętrze zaprojektował wiedeński architekt Zygfryd Stern.
Kamień wegielny poświęcił 16 czerwca 1901 r. arcybiskup warszawski Wincenty Popiel. Budynek kościoła wybudowano w latach 1901–1912 z nieotynkowanej jasnożółtej cegły. Budynek od początku projektowano i budowano z myślą o późniejszym przeznaczeniu jako lokalnej katedry. 10 grudnia 1920 roku kościół św. Stanisława Kostki został podniesiony przez papieża Benedykt XV do tej rang, a 15 października 1922 roku katedra została konsekrowana.
Zdjęcie sprzed Grobu Nieznanego Żołnierza:, widoczni na fotografii: biskup łódzki Wincenty Tymieniecki, minister spraw wojskowych Władysław Sikorski, prezes Rady Miejskiej w Łodzi Bolesław Fichna, wojewoda Łodzki Ludwik Parowski.
