Ponad trzy dekady – tyle trwały starania o to, by w ogóle zacząć budowę Dworca Kaliskiego. Utworzony w 1862 r. Komitet Budowy Kolei Żelaznej z Wrocławia do Warszawy składał kolejne wnioski, a planowana linia miała biec przez Łódź. Starania nie spotykały się jednak ze zrozumieniem, aż wreszcie w 1898 r. zgodę na budowę wydał car Mikołaj II. Postawił jednak przy tym pewne warunki.
Przede wszystkim linia miała być szerokotorowa (1524 mm), a to ze względów…bezpieczeństwa. Czego się obawiano? Zagrożenia ze strony Cesarstwa Niemieckiego, które od Imperium Rosyjskiego miało być oddzielone właśnie barierą komunikacyjną. Ponadto, zgodnie z imperialnymi wymogami, dworzec musiał znaleźć się trzy wiorsty (czyli nieco ponad 3 km) od centrum.
Konie pociągowe
Budowa dworca ruszyła w 1900 r., a robotnicy swobodnie mogli mówić, że z projektem są w lesie, bo prace rozpoczęto na terenie lasu miejskiego (o jego obecności zaświadczają dziś parki Na Zdrowiu i Poniatowskiego). Ukończony w 1902 r. budynek zaprojektował architekt Czesław Domaniewski. Specjalny wiadukt prowadził do placu przed dworcem, gdzie na podróżnych czekały zaprzężone w konie powozy.
Budynek dworcowy zapraszał ogromnymi, pięknymi schodami. Kusił też elementami secesyjnymi. Najwyższy jego punkt stanowiła wieża z zegarem, po bokach zaś otaczały go perony z żeliwnymi podporami. We wnętrzu można było znaleźć m.in. ozdobną boazerię. Wszystko to złożyło się na opinię jednego z najpiękniejszych budynków użytkowych w Łodzi tego okresu!
Historie jak z filmu…
A jednak Dworca Kaliskiego nigdy nie wpisano do rejestru zabytków. Zanim jednak zupełnie zmienił swoje oblicze, był świadkiem dramatycznych wydarzeń. W listopadzie 1914 r., podczas Bitwy pod Łodzią był ostrzelany i bombardowany przez wojska niemieckie. Tego samego wroga łódzcy powstańcy przepędzili z Kaliskiego cztery lata później.
Już w czasach powojennych na dworcu doszło do katastrofy. Jak pisał „Dziennik Łódzki”, około godziny piątej „mieszkańców Retki zbudził ze snu straszny huk i rumor, szczęk gruchotanego żelastwa, jęki i krzyki”. Powodem było zderzenie pociągów – jednego jadącego z pełną prędkością i drugiego, stojącego pod zamkniętym semaforem. Źródła różnie podają liczbę zabitych i rannych, pewne jest, że było ich odpowiednio co najmniej kilkanaście i kilkadziesiąt.
Równie dramatyczne okazały się również losy samego budynku – w latach 80. został wyburzony. Nowy oddano do użytku w połowie lat 90. Jego postmodernistyczna bryła miejscami nawiązuje do secesyjnej przeszłości, jednak klimat oryginalnego dworca możemy podziwiać już tylko na starych pocztówkach bądź w filmach.
…i historia filmowa
Kaliski w jego pierwotnej formie obejrzymy choćby w „Pociągu” Jerzego Kawalerowicza z 1959 r., czy „Ich dniu powszednim” (1963 r.) Ścibora-Rylskiego. W tym pierwszym mamy okazję przyjrzeć się dworcowym schodom – otwiera go długa, trwająca ponad dwie minuty sekwencja, podczas której oglądamy ruch pasażerów filmowany z góry nieruchomą kamerą. Prawdziwą perełką dla miłośników historii będzie jednak „Skłamałam” Mieczysława Krawicza z 1937 r. Historię młodej Heli Urbankówny, która przyjechała do Łodzi w poszukiwaniu pracy, zaczynamy śledzić w momencie, gdy dojeżdża do celu podróży. Widzimy szeroki plan z dworcem i placem przed nim, następne ujęcie to już wieża z zegarem i napis ŁÓDŹ KAL., dalej kamera towarzyszy dziewczynie, gdy ta schodzi po schodach i potyka się. Pół wieku później przed nowym już dworcem potknie się też Adam Miauczyński w słynnej scenie z „Ajlawju” Marka Koterskiego.
W starym kinie
Dziś mało kto pamięta, że filmy można było oglądać na samym Kaliskim – w czasach komuny obiekt mógł pochwalić się Kinem Dworcowym przeznaczonym dla osób oczekujących na swój pociąg. Zakup biletu był możliwy jedynie z tzw. peronówką, czyli specjalną wejściówką uprawniającą do wejścia na teren dworca – dawniej by przekroczyć jego progi sam bilet na pociąg nie wystarczył!
