- Nie udało się ocalić tysięcy Sybiraków przed śmiercią, torturami i więzieniem. Pamięć ich gehenny zdołaliśmy jednak ocalić. Historia Sybiru wróciła ponad 30 lat temu, zajmując godne miejsce w podręcznikach historii i debacie publicznej. Dzień Sybiraka nie powinien zatem w mojej ocenie jedynie przypominać o klęsce i pogromie. Na swój sposób rocznica ta powinna być symbolem zwycięstwa prawdy nad kłamstwem, wolności nad zniewoleniem, demokracji nad totalitarnym reżimem - powiedział wiceprezydent Łodzi Adam Pustelnik.
Na mocy tajnego protokołu do paktu Ribbentrop-Mołotow z 23 sierpnia 1939 roku, ZSRR zobowiązał się do zbrojnego wystąpienia przeciw Polsce w sytuacji, gdyby III Rzesza znalazła się w stanie wojny z Polską, co było eufemistycznym określeniem przewidywanego jeszcze przed wybuchem II wojny światowej najazdu Niemiec na Polskę.
Stalin zdecydował się na uderzenie, gdy wywiad doniósł o podjętej 12 września na brytyjsko-francuskiej konferencji w Abbeville decyzji o zaniechaniu podjęcia działań ofensywnych.
Agresja rozpoczęła się 17 września 1939 roku. Łącznie siły pierwszego rzutu obejmowały 21 dywizji piechoty, 13 dywizji kawalerii, 16 brygad pancernych i 2 brygady zmotoryzowane, w sumie 618 tys. żołnierzy, 4733 czołgów i 3298 samolotów. W dniach 18‒19 września miała miejsce obrona Wilna przed nacierającymi wojskami sowieckimi.
Z kolei w dniach 20‒21 września trwały ciężkie walki o Grodno, gdzie na skutek zaciekłej obrony sowieckim czołgom nie udało się zdobyć miasta z marszu. Miasta broniły jedynie niewielkie oddziały garnizonu (większość w składzie 35 Dywizji Piechoty została kilka dni wcześniej przerzucona transportami kolejowymi dla obrony Lwowa przed Niemcami) i ochotnicy, w tym harcerze. Obrońcy butelkami z benzyną i ogniem działek przeciwpancernych zniszczyli kilkadziesiąt czołgów sowieckich. Agresor używał cywilów i jeńców, jako żywych tarcz dla osłony natarcia czołgów.
Wkraczającym jednostkom Armii Czerwonej opór zbrojny stawiły związki taktyczne Korpusu Ochrony Pogranicza, Brygada Rezerwowa Kawalerii Wołkowysk i Samodzielna Grupa Operacyjna Polesie.
Ku czci i pamięci ofiar „Golgoty Wschodu”, nazywanych Sybirakami, rocznica agresji obchodzona jest jako Światowy Dzień Sybiraka. Od 2013 jest on w Polsce świętem państwowym.
