W 1833 r. powstał w Łodzi cech majstrów młynarskich. Zgromadzenie liczyło 38 młynarzy wodnych i wiatrowych. Wówczas na potrzeby łodzian wystarczał młyn wodny na Księżym Młynie i 25 wiatraków. W 1860 r. w Łodzi były 32 wiatraki wietrzne, a w tym samym roku powstały w mieście pierwsze młyny zasilane maszyną parową. W 1868 r. brak wody w Jasieniu spowodował zamknięcie młyna wodnego na Księżym Młynie.
W 1875 r. było w Łodzi aż 65 wiatraków, w 1885 r. – 40, w 1895 r. – 20, a w 1908 r. – 10 wiatraków i 5 młynów parowych. Starszy Majster zgromadzenia młynarzy, Karol Ast, w 1902 r. zorganizował w Łodzi pierwszy ogólnokrajowy zjazd młynarzy. Kreślono też plany utworzenia w Łodzi szkoły młynarskiej. Takie zawodowe placówki działały w Niemczech, a ich absolwentami byli łódzcy młynarze.
Gdzie stały wiatraki w Łodzi?
Stawiano je oczywiście na wzniesieniach, na otwartej przestrzeni. Wiatrowym zagłębiem były pola uprawne Starego Polesia. Idąc dziś ulicami tej części Łodzi, zauważymy, że teren jest pofałdowany. Tam, gdzie jest wzniesienie, najpewniej stał wiatrak. Ich liczba rosła w takim tempie, że na ul. Lipowej powstała nawet fabryka kamieni młyńskich, maszyn i przyborów młynarskich.
Wiatraki stały też na najwyższym wzniesieniu ul. Piotrkowskiej, czyli gdzieś w okolicach skrzyżowania ul. Piotrkowskiej i ul. Struga. Oczywiście nie przy samej ulicy, ale w głębi działek, za linią współczesnej ul. Wólczańskiej. Łódzkie wiatraki kręciły się też na zboczach doliny rzeki Łódki (między ul. Pomorską a ul. Wojska Polskiego) i – rzecz jasna – na Stokach i Sikawie. W archiwum ZWIK zachowała się mapa z zaznaczoną lokalizacją młyna na stokowskim wzgórzu. Mapę sporządzono z okazji zakupu przez Magistrat stokowskiej górki przeznaczonej na budowę zbiorników wody. Na mapie, obok wiatraka, oznaczono punkt triangulacyjny. Jest on do dziś na terenie stokowskiego obiektu ZWIK (zdjęcie). Losy drewnianego wiatraka niestety nie są znane. Zachowały się po nim zaledwie dwie fotografie.
17 wiatraków na jednej pocztówce!
Na jednej z pocztówek z początku XX w., przedstawiającej park Helenowski, na drugim planie widać wiatraki. Jest ich 17! Autor zdjęcia – Bronisław Wilkoszewski – skierował obiektyw aparatu z wieży widokowej parku w stronę współczesnej ul. Kopcińskiego.
Doskonałym źródłem informacji o lokalizacji wiatraków w Łodzi i okolicy są dawne mapy wojskowe. Dla żołnierzy młyny były nie tylko ważnymi punktami orientacyjnym w terenie, ale również potencjalnymi źródłami aprowizacji.
Niestety, drewniane wiatraki często płonęły. Dziennik Łódzki z 10 maja 1891 r. donosił, że „doszło do pożaru wiatraka pana Schmidke, który stał w polu za koszarami piechoty przy ul. Konstantynowskiej. Mimo interwencji strażaków młyn wiatrowy doszczętnie spłonął”.
W pamięci wielu łodzian zapisał się drewniany wiatrak, który stał przy zbiegu ul. Kolumny i ul. Rzgowskiej. Istniał on jeszcze po II wojnie światowej i był lokalną atrakcją – często robiono przy nim zdjęcia. Warto więc przeszukać rodzinne albumy, może są w nich fotografie ostatniego łódzkiego wiatraka.
