Pomnik Pękniętego Serca

Pomnik Martyrologii Dzieci „Pękniętego Serca” w Parku im. Szarych Szeregów

Jesienią 1942 roku na rozkaz Reichsfurera SS utworzono w Łodzi przy ul. Przemysłowej obóz dla dzieci i młodzieży, którego oficjalna nazwa brzmiała:  „Polen-Jugendverwahrlager der Sicherheitspolizei in Litzmannstadt”. Powstał na obszarze zamkniętej dzielnicy Litzmannstadt Getto i zaczął funkcjonować 1 XII 1942 r.

Na terenie ograniczonym ulicami: Bracką, E. Plater, Górniczą i Sporną, za ogrodzeniem z drutu kolczastego, przebywały dzieci z całej Polski, a także z innych krajów. Były to sieroty po rozstrzelanych lub uwięzionych rodzicach, młodociani uczestnicy ruchu oporu oraz ofiary ulicznych łapanek. Mali więźniowie w wieku od 3 do 16 lat przebywali w bardzo trudnych warunkach: bicie, głód, liczne epidemie, ciężka praca fizyczna i brak opieki lekarskiej były powodem śmierci lub. Na koniec 1943 roku było tam 1086 chłopców oraz ok. 250 dziewcząt. Warunki podobne były do tych panujących w obozach koncentracyjnych, przy głodowych racjach żywności wprowadzono przymus pracy dla dzieci powyżej 8 lat. Wiele z nich zmarło na skutek chorób, wycieńczenia, głodu, a nierzadko przemocy. Chłopcy wyrabiali buty ze słomy, koszyki z wikliny, paski do masek gazowych oraz skórzane elementy plecaków wojskowych, a dziewczęta pracowały w pralni i pracowniach krawieckich. Obóz przy ulicy Przemysłowej istniał do wyzwolenia Łodzi w styczniu 1945 roku. Wolności doczekało 900 młodych więźniów w stanie krańcowego wyczerpania.

Pierwszą formą upamiętnienia martyrologii dzieci, które przebywały w obozie przy ul. Przemysłowej, było nadanie Szkole Podstawowej nr 81 imienia Bohaterskich Dzieci Łodzi w dniu 1 czerwca 1966 r., a w następnym roku zebrał się Komitet Budowy Pomnika Martyrologii Dzieci Łodzi, który zdecydował o lokalizacji pomnika w ówczesnym Parku im. Promienistych, obecnie – im. Szarych Szeregów. 9 listopada 1968 r. rozstrzygnięto konkurs na koncepcję pomnika, który zrealizowano według projektu wybitnej łódzkiej rzeźbiarki, twórczyni wielu łódzkich rzeźb i pomników Jadwigi Janus* oraz Ludwika Mackiewicza. Uroczystość wmurowania aktu erekcyjnego odbyła się 13 września 1969 r.

Ideę pomnika wyrażają następujące słowa aktu erekcyjnego: „Niech przekaże przyszłym pokoleniom nasze wspólne myśli i nasze wspólne wołanie: Nigdy więcej wojny, nigdy więcej obozów”. Fundamenty pod pomnik wykonało wiosną 1970 r. Przedsiębiorstwo Budownictwa Miejskiego nr 3, natomiast zalewanie konstrukcji „Serca” ukończono wiosną 1971 roku. Uroczyste odsłonięcie pomnika odbyło się 9 maja 1971 roku. W tym samym dniu Chorągiew Łódzka ZHP otrzymała imię Bohaterskich Dzieci Polskich.

Pomnik Martyrologii Dzieci przedstawia, wykonane z metalizowanego betonu, pęknięte serce (wys. 8 m), w którego szczelinie jest widoczna zwielokrotniona postać odwróconego wychudzonego dziecka. Przed pomnikiem znajduje się znicz i płyta z napisem: „Odebrano Wam życie, dziś dajemy Wam tylko pamięć”. Druga tablica za pomnikiem zawiera następujący tekst: „Dzieciom pomordowanym w tym obozie przez hitlerowskich ludobójców dla Ich męczeństwa Rada Państwa Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej nadaje Order Krzyża Grunwaldu II klasy. 8 V 1971”. Na południe od pomnika znajduje się betonowy symboliczny parkan z nazwami miejscowości, w których istniały inne obozy zagłady. Pomnik, zwany popularnie Pomnikiem Pękniętego Serca, jest celem licznych wycieczek dzieci i młodzieży nie tylko z Łodzi, a także miejscem uroczystych spotkań np. w Dniu Dziecka.

* Jadwiga Janus Łubniewicz (ur. 21 października 1931 w Stadnickiej Woli, zm. 8 marca 2019 w Łodzi) – polska rzeźbiarka, autorka instalacji.

Uzyskała dyplom w 1957 r. na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie na Wydziale Rzeźby w pracowni Xawerego Dunikowskiego. Przez ponad pół wieku artystka mieszkała i tworzyła w Łodzi (rzeźby w brązie, aluminium, drewnie, kamieniu, ceramice i innych materiałach, zajmowała się również malarstwem i rysunkiem oraz instalacjami). Jest autorką znanego Pomnika Martyrologii Dzieci (Pękniętego Serca) w parku im. Szarych Szeregów w Łodzi. W 2002 roku odsłonięto popiersie Mikołaja Kopernika, przed łódzkim szpitalem jego imnienia. Jest także autorką rzeźb sakralnych m.in. w przy ul. Kopcińskiego czy kościele św. Piotra i Pawła przy ul. Nawrot w Łodzi, a także w kilku innych świątyniach w naszym regionie i kraju.

W 2018 roku Jadwiga Janus przekazała kolekcję 16 form przestrzennych Bałuckiemu Ośrodkowi Kultury. Jej prace znajdują się w wielu polskich muzeach, a także w prywatnych kolekcjach w kraju i za granicą.

Prochy artystki spoczęły na Starym Cmentarzu w Łodzi.

Kontakt