Skąd wiemy cokolwiek o dawnej Łodzi z XV czy XVI w., maleńkim miasteczku pośród puszczy? Przede wszystkim z zapisów majątkowych kapituły krakowskiej oraz arcybiskupstwa gnieźnieńskiego. To są ważne informacje, ponieważ dotyczą wielu ówczesnych wsi i osad, które znalazły się potem w granicach tzw. Wielkiej Łodzi.

Za tymi zapisami kryją się ponadto ważne historyczne nazwiska, np. Jana Długosza (1415–1480), który oprócz sławnej kroniki pozostawił po sobie wiele innych dzieł, w tym liber beneficiorum archidiecezji krakowskiej, do której należały m.in. dobra pabianickie.

Natomiast sporo informacji na temat wsi podłódzkich dostarcza liber beneficiorum archidiecezji gnieźnieńskiej (1511–1523), spisane przez – a raczej na polecenie – Jana Łaskiego (1456–1531), arcybiskupa gnieźnieńskiego i prymasa Polski w latach 1510–1531, a wcześniej kanclerza wielkiego koronnego oraz sekretarza królewskiego. To dzięki księgom majątkowym latyfundiów kapituły w Krakowie, Gnieźnie czy we Włocławku możemy odtworzyć co nieco z życia mieszkańców w XVI w. na obszarze obecnej Łodzi, w skład której wchodziły: jedno miasteczko Łódź, 24 wsie wokół, 10 osad gospodarczych oraz kilka majątków szlacheckich, które będziemy opisywać w kolejnych odcinkach naszego cyklu.