Miejsce: Sala Lustrzana Muzeum Miasta Łodzi, ul. Ogrodowa 15
W programie:
Koncert muzyczny, w którym wystąpią:
Symcha Keller
Formacja "Sztetl"
Good News Singers
Chór Katedry Prawosławnej w Łodzi
Bałucka Kapela Podwórkowa
Prowadzenie: Symcha Keller
Na wystawie przygotowanej w podziemiach pałacu Izraela Poznańskiego prezentujemy podstawową wiedzę o przeszłości miasta, o Łodzi do 1939 roku. Przejawy wielokulturowości staraliśmy się unaocznić poprzez zgromadzone muzealia, archiwalne fotografie, rozwiązania aranżacyjne i scenograficzne oraz treści kontentów audiowizualnych.
Multimedia są na wystawie uzupełnieniem narracji międzywojnia. Migające ekrany monitorów ograniczyliśmy do minimum, a podświetlanych tablic nie ma wcale, i właśnie dlatego pięknie eksponuje się w przestrzeni wspólnego dla domowników korytarza barwny witraż, podświetlony jakby promieniami słońca.
Wystawa prezentowana jest w ośmiu strefach tematycznych, z których każda poświęcona została wybranym zagadnieniom z życia industrialnej, wielokulturowej Łodzi, ukazana na tle fenomenu jej rozwoju przemysłowego i demograficznego. Narracja poprowadzi widza wzdłuż kilku osi zbiegających się w specjalnie zaaranżowanej przestrzeni miejskiego podwórza, gdzie jak w soczewce skupia się wielokulturowe współistnienie i sąsiedztwo polsko-żydowsko-niemieckie. Koncepcja wystawy zakłada, że wielonarodowościową i wielokulturową społeczność przemysłowego miasta - ludzi „ziemi obiecanej”, reprezentować będzie grono bohaterów podwórkowych mieszkających we wspólnym domu.
Spotkanie widzów z „lodzermenszami” - lokatorami jednej z łódzkich kamienic czynszowych, poprzedzą ścieżki zwiedzania, w obszarze których widz bliżej pozna miasto i jego historię doby industrializmu. Dzięki kontentom audio wsłucha się w dźwięki miasta i poczuje atmosferę zgiełku ulicy. Odwiedzi gabinet carskiego urzędnika, pozna łódzkie świątynie i synagogi, po drodze spotka fabrykanta, zajrzy do pracowni grawera i sklepu modystki, by przez prześwit bramy wjazdowej wejść na typowe miejskie podwórze, z którego będzie mógł się udać do mieszkań wieloetnicznych rodzin.
W zaaranżowanych mieszkaniach rodzin: żydowskiej Goldmanów, polskiej Kaczmarków i niemieckiej Langerów, istotną rolę odgrywają specjalnie dobrane przedmioty, związane z religią i językiem domowników. Łódzkie tradycje kulturowe: żydowska, polska i niemiecka, zaprezentowane zostały na wystawie kontrapunktowo i zilustrowane w pewnym uproszczeniu, odwołując widza do artefaktów i symboli, które pozwalają poznać i rozumieć codzienność i obyczaje innych.
Narracja wystawy prowadzi odbiorcę przez różne obszary wiedzy historycznej i etnologicznej, by w strefie przedwojennej kamienicy czynszowej i wspólnego dla lokatorów podwórka dać upust emocjom i przeżyciom towarzyszącym wspomnieniom z dzieciństwa.
Wspólna kamienica, wspólne schody, korytarz, podwórko, studnia czy brama. Sąsiedzką codzienność zwiedzający przeżywa razem z wieloetnicznymi lokatorami wspólnego domu. Czyni to z pozycji osoby, która przechodząc wspólnym korytarzem, zagląda przez otwarte drzwi do tradycyjnie urządzonych mieszkań i przysłuchuje się rozmowom prowadzonym przez domowników w językach jidysz, polskim i niemieckim. Wielogłos sąsiedzkiego świata zderza się tu kontrapunktowo, ale z wzajemnym poszanowaniem odmienności kulturowych i wyznaniowych.
Życie sąsiedzkie wielonarodowościowej społeczności to temat, który wręcz zmusza do refleksji. W kamienicy wszyscy się znają, dużo o sobie wiedzą, jedni podglądają i podsłuchują drugich. Po kamienicy krążą plotki, słychać głośne rozmowy i krzyki czy odgłosy biesiadowania w mieszkaniach. Pod jednym dachem, a jednak osobno…
I choć osobno, o przejawach wspólnotowości sąsiedzkiej pięknie opowiada Aurelia Scheffel, gdy wspomina o sąsiedzkich wypadach całymi rodzinami za miasto - do podłódzkich lasów, o sprawnym organizowaniu się sąsiadów na „pierzawki”, o sąsiedzkiej pomocy w trudnym czasie choroby, połogu czy żałoby. Ważnym fragmentem jej wspomnień, jak i elementem muzealnej aranżacji, jest żeliwna pompa studzienna, wokół której ogniskowało się życie sąsiedzkie mieszkańców kamienicy, a także charakterystyczna komórka / drewutnia z gołębnikiem na dachu.
Atmosferę przedwojennego podwórka buduje również kontent audio z odgłosami śmiejących się i biegających dzieci, pogawędkami sąsiadek przy studni, odgłosami pracy pompy studziennej, wlewanej do wiader wody, odgłosami trzepania dywanów, wyładunku węgla do piwnicy, śpiewu ptaków, gruchania gołębi czy szczekania psa. Narracja wspomnieniowa łódzkiej Niemki to treść jednego z wyświetlanych na wystawie kontentów audiowizualnych.
Równie ciekawą propozycją jest lokal zabytkowego magla. W narracji wystawy prowadzi go mieszkająca obok przedsiębiorcza Niemka, Frau Langer. Wrażenia odbiorcy potęgować będą, obok samego uruchomienia zabytkowej maszyny, efekty dźwiękowe związane z akustyką charakterystycznej pracy koła zamachowego i wałków magla. Nie zabraknie tu ploteczek i sensacyjnych „wieści z miasta”, jak również poznawczych treści edukacyjnych prezentowanych na planszach wystawowych.
Życie wielokulturowego miasta to także rozrywka. Na chwilę relaksu widz uda się do zaaranżowanej w strefie VIII kawiarenki, dawniej zwanej w Łodzi cukiernią. Jedną z propozycji jest możliwość odpoczynku (często w przypadku wystaw zapomina się o tym) przy dźwiękach chętnie słuchanych piosenek z lat dwudziestych i trzydziestych XX wieku. Inna forma spędzenia czasu w tej strefie bardziej aktywizuje odbiorcę. Chodzi o interaktywną wielodotykową aplikację z quizem edukacyjnym, przygotowaną jako wkomponowany w scenografię monitor typu multitouch.
Atrakcyjną kolekcję porcelany i szkła użytkowego ze zbiorów Muzeum pokazujemy w kolejnej podświetlonej witrynie. Frontowa witryna sklepowa z wystawą porcelanowych utensyliów, przynależna do kramu żydowskiego kupca Goldmana, zaaranżowana została w ścianie fasady wspólnej kamienicy.
Porcję radosnych wspomnień z dzieciństwa zapewnia stanowisko gier interaktywnych w „chłopka” i piłkę, wyznaczone w części wspólnego podwórka, szczególnie adresowane do dzieci, młodzieży i grup rodzinnych, ale przyjazne także dla seniorów.
Dostępność językową wystawy dla cudzoziemców zapewniają tłumaczenia na język angielski wszystkich tekstów zamieszczonych na planszach i prezentowanych w kontentach audio. Udźwiękowione filmy z polską narracją lektora mają angielskojęzyczne napisy umieszczone u dołu obrazu na tak zwanym przeniku.
Ważnym elementem aranżacji scenograficznej są obiekty pochodzące z rozbiórek łódzkich kamienic - elementy pieca kaflowego z dekoracjami rocaille, które zamontowane zostały w pokoju żydowskim, zestaw płytek terakotowych w gabinecie urzędnika carskiego i trzy pary drzwi wejściowych z ozdobną kratą*, obsadzone w fasadzie zaaranżowanej kamienicy czynszowej - oraz obiekty pozyskane na wystawę z przestrzeni miasta: żeliwna pompa studzienna i zabytkowa pokrywa włazu kanalizacyjnego z napisem cyrylicą, pochodząca z łódzkiej firmy braci Zell**. Cenny nabytek z minionej epoki stanowią zabytkowe drzwi wejściowe z dziewiętnastowiecznego domu rękodzielnika (około 1840), dwuwarstwowe, szalowane romboidalnie i nabijane kowalskimi ćwiekami***. Wspomniane artefakty - „świadkowie historii”, którym po pracach renowacyjnych przywróciliśmy drugie życie, współtworzą narrację wystawy.
Projekt jest dużym, wieloaspektowym przedsięwzięciem o kluczowym znaczeniu dla Muzeum, miasta i regionu. Mamy nadzieję, że efekty wynikające z realizacji wystawy Na wspólnym podwórku - łódzki tygiel kultur i wyznań pozwolą Muzeum Miasta Łodzi wypełniać swoją misję, a wystawa będzie miejscem kształtowania świadomości historycznej, tak samych łodzian, jak i gości z zewnątrz. Stanie się forum wymiany międzypokoleniowych kompetencji kulturowych, gdzie nowatorstwo i innowacyjność nowoczesnych technik multimedialnych spotka się z historią i narracją międzywojnia.
Czerpanie z bogactwa kulturowego dziedzictwa oraz wzbudzanie emocji i przeżyć wywołanych przez pamięć wydarzeń, ludzi, miejsc i rzeczy przekładać się będą na pozytywne konotacje, które pomogą określić przynależność do miejsca, dzielnicy i miasta, a w oparciu o przywołane na wystawie narracje - tożsamość Łodzi i własną.
Wystawa czynna od 11 października 2017 r.
Autorka i kuratorka wystawy: Anna Walaszczyk - etnograf, starszy kustosz, kierownik Oddziału Kultur i Tradycji Wyznaniowych Muzeum Miasta Łodzi. Autorka i kuratorka wystawy stałej "Na wspólnym podwórku - łódzki tygiel kultur i wyznań". Z muzealnictwem związana od 1980 roku: pracowała w muzeum skansenowskim w Radomiu, Muzeum Archeologicznym i Etnograficznym w Łodzi oraz Muzeum Miasta Zgierza, gdzie przez sześć lat pełniła funkcję dyrektora. W zgierskim muzeum zrealizowała autorską stałą wystawę "Kruszówka - wnętrza mieszczańskie z przełomu XIX i XX wieku". Od 2005 roku pracuje w Muzeum Miasta Łodzi. Autorka wielu wystaw, muzealnego cyklu spotkań "Lubię wiedzieć" oraz programów edukacyjnych i wydarzeń kulturalnych. W 2016 roku odznaczona przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego honorową odznaką „Zasłużony dla Kultury Polskiej”.
*Artefakty przekazane Muzeum przez Miejskiego Konserwatora Zabytków w Łodzi zostały poddane renowacji przez łódzką firmę Renowa - Renowacja i Pielęgnacja Obiektów Dziedzictwa Historycznego Karol Brzeziński.
**Obiekty pochodzą z zasobów Zakładu Wodociągów i Kanalizacji w Łodzi i zostały użyczone na wystawę w długoletni depozyt.
*** Zabytkowe drzwi zostały użyczone na wystawę w długoletni depozyt przez Fundację Ochrony Mebli Zabytkowych oraz Dziedzictwa Kultury w Polsce D.O.M. Pawła Krawczyka.
Projekt dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Miasta Łodzi.
