Rajmund Rembieliński - twórca Łodzi przemysłowej i wizjoner nowej Łodzi

Kim był Rembieliński?

Ojciec Łodzi przemysłowej, którego pamięć uczcili łodzianie już w 1860 r., nazywając jedną z powstających ulic „aleją św. Rajmunda” (bo nie mogli tego z uwagi na carski ukaz zrobić oficjalnie), urodził się w Warszawie w 1775 r., a wykształcił w Korpusie Kadetów. Po śmierci ojca, a potem ojczyma, już jako chłopiec został głową rodziny i administratorem rodzinnych dóbr. Wypadki 1794 r. oderwały młodego Rajmunda od spraw wsi. Stał się on bowiem organizatorem insurekcji, bił się pod Radoszycami. Potem, powróciwszy na wieś, zaczął pisać… dramaty, ale poznawał też zasady ekonomii. W 1807 r. Stanisław Małachowski powołał go do służby urzędniczej w Księstwie Warszawskim. Działał na Podlasiu, w Łomży i Płocku. Był też przyjacielem włoskiego wicekróla Eugeniusza, który zaproponował mu wysokie stanowisko w dyplomacji Włoch. Po klęsce Napoleona, złożony chorobą i biedą pozostał w Dreźnie, ale wrócił do swoich opuszczonych włości. W 1815 r. Komisja Rządowa Królestwa Polskiego ponownie powołała Rembielińskiego do służby państwowej i mianowała prezesem Komisji Województwa Mazowieckiego z siedzibą w Warszawie. Ceniony na tym stanowisku, w ciągu 15 lat rządzi i planuje, usprawnia i buduje. Jednocześnie był szczęśliwy u siebie w domu, a miał posiadłości w Jedwabnem i Krośniewicach. W 1820 r. przeprowadził w województwie wielki plan uprzemysłowienia i to jest kluczowy moment dla Łodzi.

Przebudzenie miasteczka 

Żeby dobrze pojąć wizjonerski charakter misji Rembielińskiego, należałoby odtworzyć przebieg wypadków. Jest upalny lipiec 1820 roku. Od strony Zgierza podąża traktem piotrkowskim jeździec na koniu. Teren jest pagórkowaty, dookoła tylko puszcza i trochę pól uprawnych, a w sennym miasteczku Łódź kilkuset mieszkańców wiedzie od stuleci swój rolniczy żywot. Jeszcze nie wiedzą, że ledwie za kilka lat nowy duch przemysłu zapanuje tu bez reszty i doda energii sennej osadzie. Na podstawie jego raportu 18 IX 1820 r. namiestnik Królestwa Polskiego zarządza utworzenie osad przemysłowych, m.in. w Łodzi, Zgierzu. Gostyninie, Dąbiu i Przedeczu.

Jako wyjątkowo sprawny organizator Rembieliński dostrzegł potencjał Łodzi: dobre położenie, wartkie strumienie, dostęp do drewna i innych materiałów – wszystko to  sprzyjało utworzenia tu osady włókienniczej. Wkrótce, bo 30 stycznia 1821 roku, władze udzieliły mu odpowiednich pełnomocnictw. W rezultacie opracowanej przez Rembielińskiego koncepcji przestrzennego rozwoju Łodzi dokonano w dwóch etapach procesu regulacji miasta. W latach 1821–1823 dokonano regulacji Starego Miasta oraz powstała osada sukiennicza tzw. Nowe Miasto, zaś w okresie 1824-1828 osada bawełniano-lniana Łódka i cztery kolonie. Fachowcy i rzemieślnicy mieli przybyć tutaj z innych terenów oraz z zagranicy, korzystając z licznych udogodnień, co się wkrótce udało… Trzy lata później Rembieliński raportował już o budowie osady sukienniczej w Nowym Mieście oraz o rozpoczęciu budowy folusza na miejscu młyna.

Pierwszy lodzermensch

Rembieliński błyskawicznie przystąpił do realizacji planu i nakazał wytyczyć granice nowej osady w pewnym oddaleniu od dawnego miasteczka. Osobiście, wraz z geometrą, wyznaczył rynek i przebieg ulic. Jego plan cechowała przejrzystość i logika. Centrum tworzył ośmioboczny Nowy Rynek (pl. Wolności), zamknięty w kwadracie, które wyznaczały ulice: Południowa, Zachodnia, Wschodnia i Północna. W kierunku wschodnim zaprojektowano także ogrody dla tkaczy. Wszystkie domy miały być ustawione frontem do ulicy, a te przy samym placu miały być murowane. W ten sposób w ciągu kilku lat ukształtowany został urbanistyczny kształt Łodzi, który wyznacza centrum miasta. 

Sukces Łodzi przemysłowej i dynamikę jej rozwoju zawdzięczamy oczywiście także łódzkim fabrykantom, ale ten pierwszy impuls i start nowej Łodzi jest z pewnością zasługą Rembielińskiego, który działał szybko, skutecznie i z rozmachem. Chciał również wybudować w Łodzi swój dom…

Wypadki powstania listopadowego 1830 r. nie odebrały mu odwagi i samodzielności. Przesyłał gen. Chłopickiemu wojenne raporty. Był najpoważniejszym kandydatem na ministra spraw wewnętrznych. Utrącony jednak przez osobistych wrogów, załamany duchowo uciekł, schroniwszy się ponownie w Saksonii. W roku 1832 powrócił do Warszawy i ponownie objął urząd prezesa Komisji Województwa Mazowieckiego. W sierpniu tegoż roku zostaje „oddalony od służby” specjalnym ukazem carskim. Ostatnie lata spędził na wsi. Zmarł 12 lutego 1841 roku w Łomży, a pochowano go na cmentarzu w Jedwabnem. Określenie „ojciec Łodzi przemysłowej” jest adekwatne, bo to właśnie dzięki jego pomysłowi w ciągu pół wieku narodziło się wielkie przemysłowe miasto.