Pierwszy bohater niepodległej Łodzi. Co wiemy o charyzmatycznym prezydencie Łodzi Aleksym Rżewskim?
Kiedy 101 lat temu wybierano go prezydentem Łodzi wyzwań były tysiące. Miasto zrujnowane wojną i kryzysem, po wyzwoleniu utraciło rosyjskie rynki zbytu, co spowodowało bankructwo wielu fabryk.
Aleksy Rżewski w 1919 zastał miasto bardzo staroświeckie i pozbawione wygód: z niewielką liczbą szkół, słabą infrastrukturą i poziomem usług komunalnych. Na reformy czekał np. transport publiczny, ośrodki edukacji, wychowania i kultury.
Łódź potrzebowała człowieka energicznego i kreatywnego, a takim niewątpliwie był Aleksy Rżewski. Członek PPS, bohater rewolucji 1905 r. był w czasach rewolucji orędownikiem rozwoju i powszechnego kształcenia robotników. Z jego inicjatywy w fabrykach zaczęto organizować kursy dokształcające, a robotnicy zaczęli bardziej świadomie zastanawiać się nad swoją przeszłością. Brał udział w walkach na ulicach, nie unikał ryzyka, w wyniku czego został ranny. W czasie I wojny światowej jako radny wielokrotnie podnosił kwestię niepodległości, co narażało go na represje ze strony okupujących Łódź Niemców.
Przeszedł do historii dzięki wielu brawurowym akcjom. Spektakularna była zwłaszcza jego ucieczka z aresztowania w 1917, kiedy zatrzymany został przez patrol niemiecki i wykorzystał swoją sprawność fizyczną (trenował boks) . Aleksy Rżewski był również doświadczony w pracy w miejskich jednostkach, rozumiał cele i potrzeby Łodzi wchodzącej w nową epokę – czas niepodległości.
Osiągnięcia prezydenta Aleksego Rżewskiego:
- Nowe szkoły dla tysięcy małych łodzian
Z inicjatywy prezydenta Rada Miejska w Łodzi, jako pierwsza w Polsce, 16 grudnia, wprowadziła nową uchwałę w sprawie obowiązku szkolnego dla dzieci 7-14 lat. W latach 1919/1920 naukę podjęło 51 tys. łódzkich dzieci z 70 tys. objętych obowiązkiem szkolnym. Rodziców zachęcano do prowadzenia dzieci do szkół poprzez darmowe śniadania lub zaopatrywanie małych uczniów w odzież i podręczniki. Wyjątkowo „opornych” rodziców ostrzegano surowymi karami. Otworzono również szkołę dla dorosłych zwaną „miejskim uniwersytetem” oraz podjęto rozbudowę sieci szkół. W 1920 miało miejsce wmurowanie kamienia węgielnego pod budowę pierwszej w Łodzi szkoły powszechnej przy ul. Zagajnikowej 32 (ob. ul. Kopcińskiego 54).
- Pełniejsza opieka zdrowotna
Dr Stefan Kopciński (z wykształcenia lekarz psychiatra) zorganizował Miejską Pracownię Psychologiczną. Do zadań tej placówki należało zapewnienie opieki dzieciom wybitnie zdolnym, ale również pomoc i kierowanie uczniów do szkół specjalnych. Łódzki samorząd otworzył sieć placówek, przeznaczonych dla dzieci z chorobami wzroku, słuchu, upośledzonych umysłowo lub zaniedbanych. Utworzona została kasa chorych i apteka miejska
- Wspieranie wszechstronnego rozwoju.
Już w 1917 roku staraniem Towarzystwa Krzewienia Oświaty powstała Miejska Biblioteka Publiczna, przejęta przez samorząd w 1922 roku. W 1921 roku powołano Instytut Nauczycielski Koła Łódzkiego Towarzystwa Nauczycieli Szkół Średnich i Wyższych w Łodzi.
- Miasto przejmuje tramwaje
W Łodzi tramwajami zarządzała prywatna spółka. W maju 1921 r. Rżewski podjął próbę, z mocy koncesji, przejęcia miejskiej komunikacji, wkraczając z kilkoma członkami Zarządu Miasta do biura Kolei Elektrycznej Łódzkiej. Ostatecznie, po twardych negocjacjach, miasto uzyskało 1/3 udziałów w Spółce KEŁ i tym samym wpływ na kształtowanie miejskiej sieci tramwajowe, kierunki linii itp.
- Budowa kanalizacji
Dla Rżewskiego istotne były kwestie sanitarne i higieniczne. Powołał w ramach Zarządu Miasta Zakład Wodociągów i Kanalizacji i chociaż rozwój sieci kanalizacyjnej rozpoczął się nieco później – w latach 1924-1925, Rżewski został zapamiętany jako inicjator tej wielkiej idei. Do istoty higieny przywiązywał dużą wagę – w mieście zaczęły powstawać miejskie łaźnie, a nowe szkoły również wyposażone były w umywalnie.
- Zielona Łódź
Aleksy Rżewski wierzył, że robotniczemu miastu potrzebna jest zielona przestrzeń. W 1919 roku zainicjowano trwającą przez cały okres międzywojenny budowę Parku Ludowego (późn. Park im Józefa Piłsudskiego). Ta wielka zielona przestrzeń (172 hektarów), wraz z mieszczącym się tu zoo i Ogrodem Botanicznym jest do dziś ulubionym miejscem spotkań łodzian.
- Dalsze losy
Po zakończeniu prezydentury Rżewski był naczelnikiem Urzędu Stanu Cywilnego w Łodzi, następnie starostą łódzkim, prowadził też kancelarię notarialną. Był prezesem, twórcą, przewodniczącym i członkiem licznych towarzystw i stowarzyszeń, promujących sport (zapasy i boks), towarzystwa muzycznego, Ligii Morskiej i Kolonialnej, PCK, bractwa kurkowego, organizacji pracowniczych i robotniczych. Śmierć nadeszła niespodziewanie już na początku II wojny światowej. Został aresztowany i prawdopodobnie rozstrzelany w Lesie Łagiewnickim w ramach niemieckiej akcji Intelligenzaktion, wymierzonej przeciwko polskiej inteligencji.
- Miejsca pamięci
Aleksy Rżewski nie ma w Łodzi pomnika. Upamiętnia go symboliczny grób na Starym Cmentarzu, miejsce pochówku nie jest bowiem znane. Upamiętniają go także portrety wiszące w łódzkim magistracie, m.in. u wejścia do Dużej Sali Obrad Rady Miejskiej. Przechodnie, zwłaszcza młodzież, mogą również odwiedzić podwórko przy Wólczańskiej 61, gdzie znajduje się mural upamiętniający iście filmowe, „komiksowo” brawurowe życie bojownika, nie bez powodu zwanego pseudonimem „Przebój”.
Mural jest naturalnego wymiaru człowieka i aż prosi, aby robić sobie „selfie” z bohaterem. Jeśli 1 maja wybierzesz się na spacer do centrum, warto skręcić w bramę przy Wólczańskiej 61 i odwiedzić naszego łódzkiego bohatera.
Jeśli chcesz podzielić się taką fotografią, wyślij je do publikacji na grupie FB „Dziedzictwo Łodzi. Adres: lodz.niepodlegla@uml.lodz.pl
- Dlaczego 1 maja?
Aleksego Rżewskiego, ze świętem 1 Maja (Święto Pracy) łączą tradycje PPS. To właśnie polscy socjaliści organizowali pierwsze spontaniczne manifestacje pamięci ludzi pracy. Obchody dnia 1 Maja na świecie zaczęły się w 1899 roku jako upamiętnienie strajku chicagowskich robotników na rzecz 8-godzinnego dnia pracy.
Źródła:
- Ilustrowana Encyklopedia Historii Łodzi. Okres II Rzeczypospolitej. Lata 20., lata 30. XX wieku.
https://uml.lodz.pl/dla-mieszkancow/o-miescie/wydawnictwa-o-lodzi/ilustrowana-encykopedia-historii-lodzi/ - Zdzisław Szczepaniak "Człowiek z epoki więzień", Warszawa 2013,
- „Przedwojenna Łódź. Najpiękniejsze fotografie”. Jacek Reginia – Zacharski. Warszawa 2012
