Do tej pory kobiety nie walczyły w składach regularnych armii, a jeśli już, to pełniły funkcje sanitariuszek lub lekarzy. Obecność Polek w mundurach to znak, że do walki przystąpił cały naród - a dla wroga to zawsze oznacza kłopot.
Zawsze wierne
Pierwsze oddziały kobiece wzięły udział w walkach z Ukraińcami o Lwów. Tworzyły one służbę kurierską, aprowizacyjną i sanitarną.
W 1 batalionie OLK we Lwowie znalazło się 350 ochotniczek z Krakowa, Łodzi i Sosnowca. Komendę nad nim objęła Aleksandra Zagórska działaczka niepodległościowa i matka 15-letniego Jurka Bitchana (Orlęta Lwowskie), który jeszcze w listopadzie 1918 roku poległ walkach o polski Lwów. Pełniły też służbę w 4 pułku artylerii ciężkiej i kompaniach karabinów maszynowych. Wiele z nich miał za sobą służbę w Legionach Polskich, formacji która przyjmowała kobiety do swoich szeregów ale...pod męskimi nazwiskami.
Zdarzało się, że niektóre z nich dodawały odwagi swoim towarzyszom broni, jak choćby Janina Prus-Niewiadomska, która będąc tylko sanitariuszką, poprowadziła kontratak w boju o Persenówkę (grudzień 1918). Zapłaciła za to życiem.
Kresowe wilczyce
W innym mieście kresowym – Wilnie powstał 2 batalion OLK, do którego zgłosiło się aż 600 kobiet, a komendę nad nimi objęła Wanda Gertzówna, która miała za sobą służbę w legionach. Podczas letniej ofensywy Tuchaczewskiego w lipcu 1920 roku, żołnierki uczestniczyły w walkach odwrotowych i poniosły znaczne starty – 30 z nich poległo na polach bitew.
Wileński batalion OLK przeszedł cały szlak bojowy z Wilna do Warszawy, gdzie został włączony do batalionu warszawskiego OLK. Liczył on wtedy 400 kobiet żołnierzy zgrupowanych w dwóch kompaniach strzeleckich i oddziale karabinów maszynowych. Batalionem dowodził kpt. Rudzki i inspektor major Aleksandra Zagórska, a kompaniami ppor. Wanda Gertz i ppor. L. Rudawska natomist kompanią karabinów maszynowych dowodziła ppor. Zofia Kremerówna.
W obronie Warszawy
Podczas Bitwy Warszawskiej w sierpniu 1920 batalion obsadził przyczółek mostowy na prawym brzegu Wisły na granicy praskich przemieść Kamionka i Grochowa oraz wschodni skraj parku Skaryszewskiego. Była to ostania linia obrony Warszawy, na którą miała nacierać sowiecka 10 Dywizja Strzelców. Do przełamania polskich linii nie doszło i legionistki wzięły udział tylko w akcjach porządkowych oraz przeczesywaniu lasów w poszukiwaniu rosyjskich maruderów.
We Lwowie 1 batalion OLK przygotowywał się do walki z Armią Konną. Jego dowódca podporucznik Maria Szymańska napisała w rozkazie: „w nagrodę czeka was zaszczytna śmierć”. Kozacy jednak zostali zatrzymani na przedpolach miasta.
Przyczyniła się do tego choćby bohaterska obrona Zadwórza 17 sierpnia 1920 r. przez ochotniczy batalion kpt. Bolesława Zajączkowskiego. Walczyli w nim wykładowcy lwowskich uczelni, studenci i uczniowie zaś żony oficerów służyły w charakterze sanitariuszek. Większość obrońców Zadwórza poległa w boju, jeńców zamordowali kozacy Budionnego.
Od 1920 roku formowały się coraz to nowe oddziały kobiece w Warszawie Krakowie i Łodzi. Część ich żołnierzy po ukończeniu kursów oficerskich rozpoczęła służbę w formacjach liniowych, wywiadzie, intendenturze i służbach sanitarnych.
Tysiące kobiet, które podjęły służbę w armii odciążyło żołnierzy walczących na pierwszej linii. Tworzyły kompanie wartownicze, zajmowały się rannymi w szpitalach i pełniły odpowiedzialne funkcje w sztabach Zdarzało się, że dodawały ducha swoim kolegom na pierwszej linii w obliczu przewagi wroga, ale przede wszystkim były symbolem zwycięskiej walki całego narodu o niepodległość.
