Jan Karski (Jan Kozielewski) był z pochodzenia łodzianinem. W czasie II wojny światowej wielokrotnie wykonywał tajne misje dyplomatyczne, przewożąc na zachód meldunki z okupowanych ziem Polski. Najbardziej pamiętna jest jego misja z roku 1943, kiedy otrzymał możliwość zdania relacji o Holocauście przed najwybitniejszymi osobistościami świata polityki: brytyjskim Ministrem Spraw Zagranicznych, Anthonym Edenem oraz prezydentem USA Franklinem D. Rooseveltem.
Jego misja na zachód była niebezpieczną przeprawą przez kraje okupowanej Europy, odbywaną częściowo pieszo oraz pod fałszywymi nazwiskami. „Raport Karskiego” był szczegółową relacją ustną, kurier znany był bowiem ze znakomitej fotograficznej pamięci.
- Ta misja nie przyniosła spodziewanych rezultatów. Świat zachodni nie zareagował na wstrząsające wieści z Polski, a rozmowa z prezydentem USA pokierowana została w stronę innych wątków. Misja Karskiego przez wiele lat pozostawała nieznana, a jego dokonania nieprzytaczane – powiedział przewodniczący Rady Miejskiej w Łodzi Marcin Gołaszewski.
Ławeczka z postacią Karskiego w Łodzi jest częścią memoriału Litzmannstadt Getto. Obejmuje on rozległą część Bałut, m.in. Park Ocalałych, gdzie więźniów getta Litzmannstadt upamiętniają drzewka – przez wielu zasadzone własnymi rękami. Ławeczka Karskiego usytuowana jest na skraju parku, u szczytu kopca, skąd rozciąga się wzruszający widok na memoriał. Na drugim, skrajnym końcu usytuowano Pomnik Polaków Ratujących Żydów.
Drugim miejscem, będącym częścią memoriału jest odrestaurowana stacja kolejowa Radegast, skąd odjeżdżały transporty do obozów zagłady.
- Te transporty odbywały się przez cały czas, do końca istnienia getta, czyli roku 1944. Niedawno gościłem na uroczystościach w Chełmie nad Nerem. Było to miejsce eksterminacji blisko 200 tys. osób z gett. Misją Jana Karskiego było to zatrzymać – powiedział Mariusz Goss, pełnomocnik Prezydenta Miasta Łodzi ds. Dziedzictwa Łodzi
Jan Karski głęboko przeżywał niepowodzenie swojej misji i długo po wojnie nie zabierał głosu w sprawie. A jednak dzieło jego życia stało się powszechnie znane. Był nominowany do Pokojowej Nagrody Nobla, otrzymał tytuł Sprawiedliwego Wśród Narodów Świata oraz - pośmiertnie - amerykański Prezydencki Medal Wolności. W Polsce wyróżniony został Orderem Orła Białego oraz tytułem Honorowego Obywatela Miasta Łodzi. Pozostało po nim wiele książek z dziedziny politologii, po wojnie bowiem podjął działalność naukową w Stanach Zjednoczonych. Nigdy nie wrócił już do Polski, chociaż zawsze miał kontakt z rodzinnym krajem, z tęsknotą wspominał Łódź.
W Centrum Dialogu im. Marka Edelmana Jan Karski pozostaje inspiracją do pracy edukacyjnej z młodzieżą, w szczególności wokół zagadnień takich jak: odwaga, misja, odpowiedzialność. Obok innych wydarzeń z okazji rocznicy odbędzie się również debata oksfordzka licealistów. Młodzież dyskutować będzie nad kwestią najsłynniejszej misji: czy rzeczywiście była stracona?
Program Centrum dialogu im. Marka Edelmana na 100. rocznicę urodzin Jana Karskiego.
https://www.centrumdialogu.com/110-urodziny-jana-karskiego
