W Centrum Dialogu im. Marka Edelmana odbył się koncert „Po drugiej stronie muru”, będący kompilacją pieśni w trzech językach żydowskich. Nim zabrzmiała muzyka głos zabrali oficjalni goście.
– Powstańcy getta nie mieli żadnej nadziei na zwycięstwo, a jednak walkę podjęli. Marek Edelman wspomina momenty, które zaskakiwały ich samych – strach i chaos w szeregach Niemców, a nawet kilkukrotne wypędzenie ich z dzielnicy. Powstanie to pierwszy w historii getta przykład zdecydowanego zbiorowego oporu – czynnego i biernego. Bojownicy żydowscy potwierdzili, że ducha ludzkiego nie można zniszczyć, a więźniowie getta wiedzieli, że jeśli ich przeznaczeniem jest śmierć, to niech będzie ona godna – w walce i z bronią w ręku – powiedziała wiceprezydent Małgorzata Moskwa – Wodnicka.
Wcześniej wiceprezydent złożyła również kwiaty pod drzewkiem Marka Edelmana, ostatniego przywódcy powstania w warszawskim getcie. Wielki łodzianin, honorowy obywatel miasta i patron imienny Centrum Dialogu jest jedyną osobą, której dedykowano drzewko
w Parku Ocalałych, pomimo, że nie był więźniem Litzmannstadt Getto.
- Marek Edelman przez całe życie przywoływał dwie najważniejsze wartości : prawo do życia i wolność. Ponieważ często ulegają one zagrożeniu
zobowiązani jesteśmy do czujności w ich obronie. Jednak często odnosił się też do pojęcia miłości. Powiedział m.in. „nienawiść dużo łatwiej wzbudzić, niż skłonić do miłości. Nienawiść jest łatwa. Miłość wymaga wysiłku i poświęcenia”. – przypomniała wiceprezydent Moskwa –Wodnicka.
Powstanie w warszawskim getcie wybuchło w przeddzień święta Pesach, 19 kwietnia 1943. Na terenie getta od blisko roku działacze różnych organizacji żydowskich tworzyli Żydowską Organizację Bojową. Formacja militarna przygotowywała się do zbrojnego oporu, wobec niechybnej likwidacji getta, od roku trwały bowiem deportacje do obozów zagłady.
ŻOB liczył ok. 300 osób, które podjęły heroiczną walkę, mimo niewielkiego zapasu amunicji i broni. Bohaterami byli również cywilni mieszkańcy, którzy nie pozwolili się wywieźć, tygodniami ukrywając w piwnicach i tzw. bunkrach. Niemcy brutalnie dławili opór getta, podpalając kolejne domy. W pożarach, pod gruzami lub na skutek desperackich skoków z pięter i samobójstw zginęły tysiące ludzi.
8 maja zginęła duża grupa przywódców ŻOB, część prawdopodobnie w wyniku samobójstwa. Po śmierci Mordechaja Anielewicza komendantem powstania został Marek Edelman. Udało mu się przeżyć, razem z kilkunastoma innymi bojownikami wydostał się kanałami z getta.
Obrona trwała ok. miesiąca. Dowodzący siłami niemieckimi Jürgen Stroop wykazał w swoim raporcie, że zabito ponad 50 tys. osób. 16 maja na znak zwycięstwa Niemcy wysadzili w powietrze znajdującą się poza terenem getta Wielką Synagogę przy ul.
Powstanie w warszawskim getcie odnotowano w historii jako przykład szczególnego oporu. Bojownicy nie mogli mieć najmniejszej nadziei na zwycięstwo. Kierowali się potrzebą odwetu na Niemcach i poszukiwali sposobu na „lepszą” śmierć. Wiedzieli, że są skazani na eksterminację, a we wspomnieniach zachowały się fragmenty rozmów o śmierci innej niż zamordowanie w obozie koncentracyjnym. Powstanie miało być również sygnałem dla świata, że Żydzi się nie poddali.
Akcja „Żonkile”.
19 kwietnia przypinamy papierowe żonkile na znak pamięci o powstaniu w getcie. W tym roku muzeum POLIN chce rozdać 450 tysięcy papierowych kwiatów w największych miastach w Polsce: m.in. Warszawie, Łodzi, Krakowie, Białymstoku, Lublinie i Wrocławiu.
