Jakie znaleziska z czasów Litzmannstadt Getto kryją Bałuckie Kanały?

8 lutego 2020 roku przypada 80. rocznica utworzenia przez Niemców żydowskiego getta na terenie Starego Miasta i Bałut. Mimo upływu lat nadal odkrywane są tajemnice „zamkniętej dzielnicy”. W zasobach archiwalnych Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie zachował się niemiecki plan instalacji kraty w kanale rzeki Bałutki. Jeden z pracowników Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi, zwrócił się do ZWIK z prośbą o sprawdzenie czy nadal w kanale znajduje się ta krata. W ceglanych ścianach kanału nie odnaleziono kraty, a jedynie zawiasy oraz metalowe elementy mechanizmu blokującego jej podnoszenie. Jako że te elementy mają wartość historyczną trafiły pod opiekę instytucji, która zajmuje się historią Litzmannstadt Getto - Stacji Radegast – Oddziału Muzeum Tradycji Niepodległościowych.

Niemiecki plan kanału rzeki Bałutki datowany jest na lipiec 1940 roku. Powstał więc już po zamknięciu przez Niemców Litzmannstadt Getto. Rodzi się pytanie, czy kratę Niemcy zamontowali z powodu podejmowanych prób ucieczek?

Do niemieckiego planu dołączony jest protokół sporządzony 8 czerwca 1960 roku przez pracownicę Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie. W protokole mowa jest o ustawieniu kraty „zamykającej prześwit kanału, celem uniemożliwienia podziemnej komunikacji mieszkańcom getta”. 

Okazało się, że w archiwach ZWIK dostępny jest też plan kanału Bałutki, na którym zaznaczono miejsce lokalizacji kraty. Jest to kolejny dokument potwierdzający jej istnienie. Na planie jest opis w języku polskim co oznacza, że krata była jeszcze w kanale Bałutki po zakończeniu II wojny światowej. Nie da się jednak ustalić dokładnej daty jej usunięcia. Z punktu widzenia funkcjonowania systemu kanalizacji nie jest zasadne montownie krat wewnątrz kanałów. Mogą bowiem na nich gromadzić się nieczystości, które z czasem zablokują swobodny przepływ ścieków czy deszczówki. Wszystko wskazuje więc na to, że kratę w kanale Bałutki zamontowano w celu zablokowania przejścia pod ziemią.   

Krata to niewątpliwy dowód na skrupulatne działanie Niemców, którym zależało na szczelnym odizolowaniu getta, nie tylko na powierzchni (ogrodzenia z desek, drutu kolczastego), ale również pod ziemią. Choćby w warszawskim getcie była możliwość wydostania się na aryjską stronę poprzez sieć podziemnych miejskich kanałów. W Łodzi, jak się okazuje, nie było to możliwe. Dalej będą czynione poszukiwania, czy podobnych podziemnych zapór nie montowano w innych kanałach na terenie Bałut i Starego Miasta.