24 stycznia 1945 roku ukazała się pierwsza po wojnie gazeta „Wolna Łódź”, która przetrwała zaledwie 6 dni. Nastała nowa władza. Dwa dni po wkroczeniu Armii Czerwonej do Łodzi 19 stycznia 1945 r. przybył pełnomocnik Rządu Tymczasowego Ignacy Loga-Sowiński, który zatwierdził skład tymczasowego zarządu miejskiego. Niesławny płk Mieczysław Moczar został szefem Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego, a na potrzeby bezpieki zajęto gmach gestapo przy ul. Anstadta 7, budynki kripo przy ul. Kilińskiego 156 oraz więzienia przy ul. Sterlinga i ul. Gdańskiej. Wobec pozostałej w mieście ludności niemieckiej zastosowano odpowiedzialność zbiorową. Zdarzały się samobójstwa wśród łódzkich Niemców, jak np. w rodzinie Biedermannów. Wielu folksdojczów zgrupowano w obozie pracy przymusowej na Sikawie i wykorzystano do robót porządkowych.
Według szacunków ludność Łodzi zmniejszyła się z 680 tys. (w 1939 r.) do ok. 325 tys. (1945), czyli niemal o połowę. Życie straciło ok. 279 tys. osób, w tym ponad 170 tys. łódzkich Żydów. Pozostali uciekli do GG lub zostali wywiezieni na roboty. Szybko jednak zaczęli ściągać do niezniszczonego przez działania wojenne miasta ludzie z różnych stron, a Łódź na krótko zaczęła pełnić nieformalnie funkcję stolicy Polski, gdzie ulokowano wiele urzędów państwowych i instytucji kultury. Pierwsze powojenne lata to był ciekawy czas dla Łodzi.
