Łódzki symbol w ruchu sufrażystek. Upamiętnienie Romany Pachuckiej w 107 rocznicę nadania Polkom praw wyborczych.

Romana Pachucka urodziła się w Koluszkach i przez większość życia pracowała jako nauczycielka. Miejscem jej pamięci jest tablica w IV Liceum Ogólnokształcącym w Łodzi (wcześniej Gimnazjum Żeńskie im. Emilii Sczanieckiej), gdzie była dyrektorką w latach 1926-1936.

- Romana Pachucka jest „łódzkim” symbolem emancypacji. Wyróżniła się nie tylko jako aktywistka, ale też bardzo przedsiębiorcza reformatorka szkoły, którą prowadziła. Może być zatem przykładem, że kobiety po okresie Rewolucji 1905 r. nie tylko wygłaszały hasła, wysyłały petycje czy produkowały ulotki. Były przygotowane merytorycznie, by włączyć się w życie społeczne, podejmować ambitne wyzwania zawodowe. Potwierdzały też, że potrafią odnosić sukcesy. Romana Pachucka może być inspirującym przykładem, że warto walczyć o swoje marzenia
i prawa – powiedziała wiceprezydent Małgorzata Moskwa – Wodnicka, podczas spotkania przy tablicy Romany Pachuckiej.     

28 listopada 1918 ukazał się Dekret o ordynacji do Sejmu Ustawodawczego Naczelnika Państwa. Wyborcami zostali wszyscy obywatele państwa, którzy ukończyli 21. rok życia, w tym oczywiście również kobiety. W 1919 roku kobiety po raz pierwszy udały się do urn, a w pierszym Sejmie niepodległej Polski zasiadło 8 posłanek. Był to jednak finał długiej walki, którą kobiety prowadziły już od lat 80. XIX wieku, ze szczególnym nasileniem po Rewolucji 1905 r. Powstało wówczas Polskie Stowarzyszenie Równouprawnienia Kobiet, a  dwa lata później Związek Równouprawnienia Kobiet Polskich, w którym Romana Pachucka pełniła funkcję członka zarządu. Przewodniczącą Związku była jedna z najbardziej znanych polskich sufrażystek Paulina Kuczyńska-Reinschmit.

W latach 1915 i 1919 Związek słał m.in. memoriały do Rady Miejskiej Warszawy lub rosyjskiej Dumy o przyznanie kobietom praw wyboru. Organizował też liczne odczyty i konspiracyjne kursy dokształcające dla kobiet, wydawał też feministyczne pismo „Ster”. Romana Pachucka jako słuchaczka Uniwersytetu Lwowskiego, w szczególności starała się pomagać młodym kobietom, które chciały podjąć wyższe studia. Przed I wojną światową dostęp dla kobiet na uniwersytety był bowiem, bardzo ograniczony i nieuregulowany prawnie.   

Po odzyskaniu niepodległości już od pierwszych dni aktywistki organizowały wiece i spotkania, kolportując ulotkę ze słynnym hasłem „Głosowanie powszechne jest dopiero wówczas, gdy i kobiety zagłosują!”. Działaczki osobiście odwiedziły Józefa Piłsudskiego, aby złożyć na jego ręce petycję ws swoich praw.

Polska była jednym z pierwszych krajów, w których kobiety uzyskały prawa wyborcze. Wciąż jeszcze czekała je długa droga do zaistnienia w polityce i różnych zawodach, w szczególności na samodzielnych i kierowniczych stanowiskach. Romana Pachucka była w latach 30. jedną z nielicznych kobiet-dyrektorów szkół. Podobnie trudną drogę miały przed sobą np. lekarki, prawniczki, urzędniczki i kobiety o aspiracjach naukowych.

- Romana Pachucka w szczególności troszczyła się o dziewczęta – uczennice tej szkoły. Dbała nie tylko o poziom edukacji i rozwój zainteresowań, ale przede wszystkim o godziwe warunki do nauki dla swoich podopiecznych – wspomniała Katarzyna Szkudlarek, dyrektor IV LO, które mieści się w budynku dawnego gimnazjum żeńskiego i odziedziczyło po nim m.in. patrona -Emilię Sczaniecką.  

Romana Pachucka została dyrektorem gimnazjum żeńskiego w wyniku konkursu kuratoryjnego. Za cel obrała sobie stopniowe podnoszenie poziomu naukowego szkoły oraz modernizację budynku. Powstała wówczas biblioteka szkolna, łazienka, nowy pokój nauczycielski, a do programu włączono lekcje śpiewu lub rysunku oraz gry i zabawy ruchowe. Program realizowany był tzw. systemie daltońskim, polegającym w szczególności na nauce przez doświadczenie, pracę projektową i laboratoryjną. Romana Pachucka aktywizowała też uczennice do działań charytatywnych, tworzyła koła samopomocy koleżeńskiej, inicjowała współpracę z innymi szkołami oraz współredagowała z uczennicami pismo „Młodzieńczy Lot” (dziś, zachowane egzemplarze tego pisemka to ważne źródło o historii łódzkiej edukacji). Ważnym projektem szkoły było "osiedle" w Sokolnikach – dom letni w podłódzkiej miejscowości, gdzie uczennice i dzieci z biedniejszych łódzkich rodzin mogły wyjeżdżać na wakacje i „zielone szkoły”.

O swojej działalności w ruchu sufrażystek Romana Pachucka opowiedziała, natomiast w wydanym w latach 50. pamiętniku. Książka „Pamiętniki 1886-1914” pozostaje cennym, bezpośrednim źródłem wiedzy o ruchu emancypacji kobiet w Polsce.

* W rekonstrukcji stroju przedwojennej nauczycielki wykorzystano zasoby Łódzkiego Centrum Filmowego.