Dla rozwoju przyszłego miasta duże znaczenie miały okoliczne wsie i osady, które później znalazły się na obszarze tzw. wielkiej Łodzi, tworząc jej osiedla i dzielnice. Obok średniowiecznych wsi na tym terenie powstawały kolejne nowe osady.
W ostatnich latach XVI wieku istniało ogółem na obszarze dzisiejszej Łodzi 36 samodzielnych osiedli różnego typu, należących do różnych właścicieli, czyli było jedno miasto, a właściwie miasteczko, liczące kilkuset obywateli, ulokowane w rejonie Starego Rynku i pl. Kościelnego, 24 wsie, 10 osad przemysłowych (8 młynów, jedna osada pokuźnicza i jedna po hucie) oraz dwór wójtowski.
Posiadłości łódzkie należały do biskupstwa włocławskiego, część dóbr pabianickich do kapituły krakowskiej, a sporo wsi do szlachty. A zatem pod koniec XVI w. geografia obszaru dzisiejszej Łodzi wyglądała następująco:
- do dóbr biskupów włocławskich należały: miasto Łódź, wsie: Stara Wieś, Widzew, Wólka i Zarzew, młyny: Księży, Kulam, Lamus i Wójtowski oraz Wójtówka;
- do dóbr pabianickich – wsie: Brus, Chocianowice, Retkinia, Rokicie, młyny: Chachuła, Rokicki i Wiskicki oraz Ruda i Huta Chocianowicka;
- własnością szlachty były natomiast wsie: Bałuty, Chojny Duże, Chojny Małe, Doły, Jagodnica, Kały, Lipinki, Łagiewniki, Modrzew, Moskule, Radogoszcz, Rogi, Stoki, Wola Mieczkowa, Wola Stokowska, Złotno i Młyn Kalski.
