Źródła łódzkich rzek dawno zanikły. Rabunkowe korzystanie przez przemysł włókienniczy z zasobów wodnych i masowe wycinanie lasów doprowadziło do obniżenia poziomu wód podziemnych i całkowitego zaniku naturalnych źródeł. Nadal jednak można w Łodzi odnaleźć ślady po obszarach źródłowych naszych dziewiętnastu rzeczek.
Naturalne rzeki zostały zamienione w kanały ściekowe, zabetonowano je, ukryto pod ziemią. W wielu miejscach naszego miasta ślad po nich zaginął. Według Pawła Jarosiewicza z Katedry UNESCO Ekohydrologii i Ekologii Stosowanej Wydziału Biologii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Łódzkiego w obliczu zmieniającego się klimatu, skutkującego występowaniem długotrwałych okresów suszy, zjawiska miejskiej wyspy ciepła, a także częstszym występowaniem opadów nawalnych - małe rzeki miejskie przeżywają swój renesans. Tam, gdzie to możliwe dąży się do odtworzenia ich koryt i renaturyzacji, tak aby wspierały one proces adaptacji miast do globalnego ocieplenia. Proces ten jest szczególnie trudny w miastach, które o swoich rzekach praktycznie zapomniały. Dlatego warto przypomnieć sobie historię łódzkich rzek.
Źródła Bałutki
Bałutka, zwana też Jamnicą, Solówką lub Suljanką to dawna graniczna struga, oddzielająca grunty wsi Radogoszcz od Bałut i Żubardzia. Współcześnie Bałutka oddziela Żubradź od Żabieńca oraz Złotno i Teofilów od Zdrowia. Dziś Bałutkę można zobaczyć przy skrzyżowaniu alei Włókniarzy z Wielkopolską (około 4 km od jej dawnych źródeł). Wypływa z podziemnego kanału deszczowego, kierując się w stronę Złotna. Obecnie niesie tylko wody drenażowe i filtracyjne, trafia też do niej deszczówka oraz woda z topniejącego śniegu.
- Bałutka najpewniej swe źródła miała na terenie obecnego cmentarza żydowskiego przy ulicy Brackiej. Nekropolię założono na wzgórzu, u podnóża którego kiedyś biły źródła. Przy cmentarnym murze, na ulicy Spornej przy Górniczej zobaczymy niewielkie zagłębienie w jezdni – to ślad po płynącym tu kiedyś strumieniu. Pod powierzchnią jezdni do dziś zachował się kanał, którym odprowadzano wodę z terenu żydowskiej nekropolii. Kanał zbudowano w śladzie rzeczki. Na cmentarzu od strony ulicy Spornej dostrzeżemy też istniejący w linii dawnej strugi otwarty rów, który również służył do odwadniania terenu – mówi Miłosz Wika z Zakładu Wodociągów i Kanalizacji w Łodzi.
Bałutka przed regulacją
Którędy płynęła Bałutka?
Od skrzyżowania Górniczej ze Sporną bałucka struga płynęła w kierunku parku Szarych Szeregów, a jej dolinę widać w zagłębieniach ulic: Złotniczej, Franciszkańskiej, Młynarskiej, Łagiewnickiej (przy dawnym szpitalu Heleny Wolf) Zgierskiej (przy Dolnej) czy Hipotecznej (przy Radłowej). Od rzeczki pochodzą nazwy ulic: Dolnej (przebiega w dolinie rzeczki) oraz Mokrej (przy Mokrej Bałutka przecinała obecną ulicę Limanowskiego). Struga swój bieg kończy w Parku na Zdrowiu, gdzie wpada do rzeki Łódki.
Mało kto wie, że Bałutka była również przemysłową strugą. Odprowadzano do niej ścieki fabryczne między innymi z zakładów włókienniczych przy ulicy Dolnej, Zgierskiej, Drukarskiej, Urzędniczej , Polnej, Sierakowskiego czy Hipotecznej. Do rzeczki trafiały też ścieki z Bałuckiej Rzeźni (obecnie teren MPO ŁÓDŹ) oraz z trzech browarów.
Bałutka po regulacji
Dopływy Bałutki
Bałutka miała aż kilkanaście niewielkich dopływów - największe przy ulicach: Marysińskiej, Łagiewnickiej, Zgierskiej, Limanowskiego, Wielkopolskiej, Siewnej. Istniał dopływ z terenu obecnych ogrodów działkowych między ulicami Kwiatową, Plantową, Rabatkową. Kolejny przecinał Krakowską powyżej ulicy Biegunowej.
Rzekę uregulowano i ukryto częściowo w podziemnym kanale w latach 30-tych XX wieku. W archiwach ZWIK zachowały się zdjęcia z czasów jej regulacji. Decyzję o zamknięciu Bałutki w podziemnym kanale podjęto ze względów sanitarnych – ówczesnym władzom zależało na zakryciu rzeczki niosącej ścieki bytowe i fabryczne.
