Święto Łodzi 15 maja nawiązuje do pierwszej lokacji z 1414 roku, a Urodziny Miasta – 29 lipca do lokacji monarszej z 1423 roku.
W średniowieczu założenie miasta opierało się na dwóch rodzajach dokumentów. Sprawy prawno-ustrojowe regulował monarcha. Pozwalał zwykle rządzić się tzw. prawem niemieckim. Oznaczało to, że mieszczanie nie mogli być powoływani przed sądy ziemskie i grodzkie, gdzie sądziła szlachta. Odpowiadali natomiast przed wójtem i radą miejską. Co ważne, to monarcha zezwalał na organizację targów i pobieranie opłat targowych.
Wszystkie sprawy gospodarcze (powinności, wysokość czynszów, uposażenie np. kościoła, sposób sprzedaży nieruchomości) pomiędzy mieszczanami a właścicielem gruntów miejskich regulował oddzielny dokument, zwykle poprzedzający przywilej monarszy. Kościół mógł wydać dokument lokacyjny, ponieważ posiadał pełnię władzy w swoich dobrach, czyli immunitet nadany przez króla.
Lokacja Łodzi nie miała charakteru jednorazowego. Poprzedzały ją procesy osadnicze, a dokumenty nadawały im tylko ramy prawne.
Proces lokacyjny Łodzi
1414 – Kapituła włocławska 15 maja nowo powstałej osadzie (w obrębie wsi Łodzia) nadała prawa miejskie, tworząc miasto o nazwie Ostroga, wywodzącej się od nazwy rzeki, która tam przepływała. Zabudowania osady skupiły się wokół dzisiejszego Starego Rynku i pl. Kościelnego. Mieszczanie korzystali z bliskości traktu krakowsko-łęczyckiego i rozwijali na tej bazie działalność gospodarczą.
1423 – W Przedborzu król Władysław Jagiełło (ipso die Sancte Marthe – czyli 29 lipca) na prośbę biskupa włocławskiego Jakuba Pelli wydał monarszy przywilej o przekształceniu Łodzi w miasto. Dokument regulował sprawy prawno-ustrojowe oraz uprawnienia targowe. Łodzianie od tej pory mieli odpowiadać nie przed sądami ziemskimi, gdzie dominowała szlachta - sądzić mógł ich wójt, a ten odpowiadał przed biskupem, a nawet królem i jego sądem generalnym.
1424 – Jakub Pella wydał powtórnie dokument regulujący zobowiązania mieszczan wobec kapituły, w którym wyraźnie nawiązuje do dokumentu z 1414 r. Zgadzają się np. lata wolnizny, czyli czasu, gdy mieszczanie z tytułu użytkowania ziemi nie wnosili opłat. Dwa prywatne akty prawne wykazały się dużą trwałością, gdyż pierwsze zmiany do ich regulacji wprowadzono dopiero w 1561 roku.
1433 – Na zamku w Kole, król Władysław Jagiełło potwierdził przywileje dla Łodzi w ramach przywileju renowacyjnego. Król chciał poprawić stan dóbr biskupich po wojnach krzyżackich i m.in. rozszerzył przywileje targowe. W 2018 roku dokument lokacji z 1433 roku został odnaleziony i zaprezentowany przez Krzysztofa Laszkiewicza.
