- Romana Pachucka była kobietą-obywatelką, głosząca hasło, iż „głosowanie powszechne jest dopiero wtedy, kiedy i kobiety głosują”. Była również nauczycielką, sufrażystka i należała do takich osób, które swoim zaangażowaniem dokonywały zmian społecznych, ale jednocześnie podnosiły społeczność, w której działały na wyższy stopień cywilizacyjny – powiedziała wiceprezydent Małgorzata Moskwa-Wodnicka.
- Polska niepodległość nie byłaby pełna, gdyby nie przyznanie praw wyborczych kobietom dekretem marszałka Józefa Piłsudskiego. Ale tak jak każdy z nas kojarzy 11 listopada, nie każdy kojarzy 28 listopada, czyli właśnie to wydarzenie. Kobiety nie otrzymały tych praw dobrą wolą Naczelnika państwa. One to prawo sobie wywalczyły, wydarły. Widzimy to na przykładzie innych krajów europejskich, które jeszcze długie lata i dziesięciolecia musiały czekać na przyznanie praw wyborczych kobietom. Dziś oddajemy hołd łodziance, patriotce, dyrektorce szkoły, osobie zasłużonej dla społeczności naszego miasta. Życzeniem Rady Miejskiej i pewnie wszystkich samorządowców byłoby, aby takie postacie jak Romana Pachucka, były drogowskazami, kamieniami milowymi w drodze do naszej pełnej niepodległości. Ona była jedną z tych osób, które naszą niepodległość kształtowały, nie tylko w wymiarze państwowym, ale także w wymiarze praw obywatelskich. A prawo wyborcze kobiet, które dzisiaj jest czymś oczywistym, wtedy taką oczywistością nie było – dodał Marcin Gołaszewski, przewodniczący Rady Miejskiej w Łodzi.
Po I wojnie światowej Romana Pachucka pracowała w kilku gimnazjach, m.in. w Gimnazjum Żeńskim im. Emilii Sczanieckiej w Łodzi (obecnie IV LO), gdzie była dyrektorką w latach 1926-1936.Z jej inicjatywy w łódzkim gimnazjum wprowadzono system nauczania oparty na wspólnej pracy i współorganizacji szkoły przez uczennice. Z inicjatywy Romany Pachuckiej wybudowano także ośrodek rekreacyjny dla młodzieży w podłódzkich Sokolnikach.
Socjalistyczny rząd Jędrzeja Moraczewskiego, powołany przez Józefa Piłsudskiego 17 listopada 1918 roku w swojej deklaracji zawarł następujące stwierdzenie:
[…] Wprowadzimy niezwłocznie całkowite równouprawnienie wszystkich obywateli bez różnicy wyznania i narodowości, wolność sumienia, druku i zgromadzeń, zrzeszenia, związków zawodowych i strajków.
Była to realizacja programu PPS jeszcze czasów zjazdu paryskiego w latach 90. XIX w.
Dekret o wyborach do Sejmu Ustawodawczego podpisany przez naczelnika państwa 28 listopada 1918 roku przyznawał prawa wyborcze wszystkim obywatelom państwa po ukończeniu 21 roku życia bez różnicy płci, narodowości, wyznania i statusu społecznego.
Nowatorskie było przyznanie pełni praw politycznych kobietom.Wypracowany wcześniej, za rządów Rady Regencyjnej, projekt ordynacji takich postulatów nie zawierał.
Ruch na rzecz równouprawnienia kobiet w Polsce łączył się z walką o wyzwolenie narodowe i budową niepodległego państwa polskiego. Zdarzało się, że kobiety na równi z mężczyznami stawały do walki zbrojnej, jak choćby Emilia Plater czy Maria Piotrowiczowa.
Bardzo duża grupa kobiet zaangażowana była działalność PPS, także w walkach Organizacji Bojowej na początku XX wieku. Niezależnie od nurtu niepodległościowego rozwijał się ruch równouprawnienie kobiet zrzeszających się w różnych organizacjach szczególnie funkcjonujących w Krakowie i Warszawie. W 1904 r. w Krakowie powstał Związek Kobiet. W 1907 r. w Warszawie – Stowarzyszenie Równouprawnienia Kobiet Polskich.
Nie bez znaczenia był fakt, ze wiele kobiet uzyskiwało wyższe wykształcenie i w ten sposób zajmowało co raz wyższe miejsce w drabinie społecznej.
Jak się oblicza, w przededniu odzyskania niepodległości działało ok. 4 tys. kobiet, promujących hasło równouprawnienia.
Józef Piłsudski już przed 1914 rokiem akceptował program szkolenia wojskowego kobiet w Oddziałach Żeńskich Polskich Drużyn Strzeleckich (przez które przeszło kilkaset pań i panien). W I Brygadzie Legionów to kobiety głownie zajmowały się wywiadem. Ich oddział liczył 44 osoby. Wśród nich 7 zostało odznaczonych Krzyżem Virtuti Militari, a 17 Krzyżem Walecznych.
