Kalendarium Łodzi Przemysłowej

1820-1829

 1820 

18 września - początek Łodzi przemysłowej. Rząd Królestwa Kongresowego podejmuje decyzję o tworzeniu osad przemysłowych. Rajmund Rembieliński - Prezes Komisji Województwa Mazowieckiego proponuje, aby szereg miast rządowych przeznaczyć na osady dla przybywających fabrykantów sukna i podejmuje akcję werbunku imigrantów.

Listopad - wybudowano drewniany budynek ratusza.


 1821 

30 stycznia - Po raz pierwszy pojawia się nazwa Łódź w spisie miast fabrycznych (obok m.in. Zgierza, Gostynina, czy Rawy).

30 marca  - podpisanie tzw. Umowy zgierskiej o osadnictwie fabrycznym w Zgierzu i Łodzi na wniosek Rajmunda Rembielińskiego. Zaliczona do miast fabrycznych Łódź liczyła 799 mieszkańców i zajmowała obszar 828 ha. Na podstawie umowy napływający rękodzielnicy otrzymywali place i ogrody w wieczystą dzierżawę. Mogli dostać plac z gotowym już domem rządowym lub wysoką pożyczkę, jeśli osiadali na placu pustym. Wszystkie należności spłacano w kilku ratach rocznych po sześciu latach wolnych. Niezależnie od tego koloniści korzystali z bezpłatnego drewna budowlanego z lasów rządowych oraz taniej cegły z cegielni rządowej. Przysługiwało im ponadto wiele innych ulg i przywilejów, wynikających z uprawnień ogólnych dla cudzoziemców osiedlających się w Królestwie.

Zakończono budowę traktu z Łęczycy do Piotrkowa na obszarze dóbr łódzkich, który wyznaczył ciąg obecnej ulicy Piotrkowskiej.


 1822 

Do Łodzi przybywają pierwsi osadnicy z branży włókienniczej.

Władze Łodzi założyły cegielnię rządową w celu przyspieszenia budowy murowanych domów i zakładów pracy.


 1823 

4 czerwca - zawarcie przez Rajmunda Rembielińskiego umowy ze zgierskim farbiarzem Karolem Sängerem na założenie w Łodzi farbiarni i drukarni tkanin. Kontrakt zezwalał na wzniesienie gmachu farbiarni wełny. Umowa przewidywała zakończenie budowy do końca 1823 roku oraz wzniesienie domu. Zakład miał być wyposażony w dwie kadzie, jeden kocioł cynowy oraz dwa kotły miedziane. Sänger buduje ponadto browar. Był to pierwszy przemysłowiec przybyły do Łodzi. Dzięki jego staraniom do Łodzi zaczęli napływać pierwsi tkacze z Grünbergu (Zielona Góra).

12 czerwca - spisanie aktu dotyczącego nowego etapu rozwoju Łodzi, na podstawie regulacji nowoprzyłączonych terenów, wykonanej przez geometrę Filipa de Viebig'a.

Z inicjatywy R. Rembielińskiego rozpoczęto prace nad projektem założenia kolejnej osady rękodzielniczo-przemysłowej, przeznaczonej do produkcji tkanin z bawełny i lnu. Tu najdogodniejszym miejscem zdawała się być dolina rzeki Jasień, około 4 km na Południe od Nowego Miasta. Miała większy niż rzeka Łódka spadek, wyższe wodostany oraz lepszą wodę. Dodatkowo posiadała istniejący od wieków system spiętrzeń i młynów, które można było zaadoptować do celów przemysłowych.

Na wywóz wełny surowej nałożono cła w celu zwiększenia podaży w kraju.


 1824 

14 sierpnia - opracowano plan urządzenia w sąsiedztwie Łodzi dużej osady lniarsko-bawełnianej nazwanej Łódką. Plan niemal natychmiast wszedł w fazę realizacji. Miała być wyposażona w cały system zakładów mechanicznych, poruszanych energią spadku wód: bielników, magli, przędzalni, farbiarni, foluszy itp. W związku z tym punktem wyjścia pierwszych prac regulacyjnych stało się wytyczenie tzw. posiadeł wodno-fabrycznych, tj. położonych na osi rzeki wielohektarowych parceli pod przyszłe zakłady.

Zasiedlenie pierwszych domów osadników przy ulicy Piotrkowskiej. Na północnym odcinku, tj. od Rynku Nowego Miasta (obecnie pl. Wolności) do późniejszej ulicy Cegielnianej (obecnie Jaracza) zamieszkali sukiennicy, którzy przybyli z Dolnego Sląska, zaś na południowym odcinku od ulicy Dzielnej do Górnego Rynku – tkacze lnu i bawełny, pochodzący z Dolnego Śląska, Czech, Prus i Saksonii.

24 sierpnia - rząd Królestwa Polskiego udzielił rękodzielnikom-imigrantom zezwoleń na przywóz bez cła 12 cetnarów wełny surowej lub przędzy na jeden warsztat sukienniczy, co było częścią krajowej polityki wspierania rozwoju przemysłu włókienniczego wełnianego.

9 listopada - Powstanie Zgromadzenia Majstrów Tkackich m. Łodzi. W zgromadzeniu założycielskim brało udział 16 majstrów.

W rejonie obecnych ulic Kilińskiego i Tymienieckiego rozpoczęto budowę zakładu płócienniczego zapewniającego funkcjonowanie osady Łódka, gdzie samodzielni tkacze mieli dostarczać materiały lniane i bawełniane do wykańczania. Zakład miał się składać z bielnika, krochmalni, folusza i magla. Po uregulowaniu osady posiadło bielnikowe zamykało się w czworoboku ulic: Piotrkowskiej, Emilii (obecnie Tymienieckiego), Widzewskiej (obecnie Kilińskiego) oraz linii, wzdłuż której wykształciła się później ulica Milionowa.

Do Łodzi przybywa Christian Friedrich Wendisch.


 1825 

Założono osadę sukienniczą Łódka na południe od Nowego Miasta, wzdłuż ulicy Piotrkowskiej. Nastąpiło powiększenie obszaru miasta z 10,2 do 20,21 km. kw (zwiększenie obszaru miasta dokonało się m.in. dzięki włączeniu obszaru wsi Wólka). Poparcie dla tej inicjatywy wyraził przebywający wtym roku w Łodzi car Aleksander I.

17 lutego - władze miasta podejmują próbę rozwinięcia systemu opartego na umowie nakładcy z tkaczami, produkującymi chałupniczo. Było to konieczne ze względu na kryzysy wywołane wysokimi cenami surowca i brakiem kapitału przemysłowego oraz doświadczenia niezbędnego do zawierania kontraktów u tkaczy. W obecności burmistrza doszło do zawarcia pierwszej ugody między tuzinem łódzkich tkaczy a kupcem z Rawy Herszem Reinertzem. Ten ostatni wziął na siebie obowiązek zaopatrzenia nakładców w wełnę, a chałupnicy zobowiązali się do wyprodukowania sukna i poddawania apreturze swoich wyrobów wyłącznie w miejscowym foluszu. Nie wolno im było sprzedawać swoich wyrobów.

17 marca - następna grupa sukienników zawarła podobną umowę z przemysłowcem ze Zgierza Wilhelmem Zachertem.

Łódź odwiedził car Aleksander I, który wyraził wolę, aby nowopowstała osada prządków i tkaczy została powiększona. Wynikiem tego do miasta przyłączono tereny wsi Wólka, co pozwoliło zwiększyć liczbę placów i poważnie przyczyniło się do rozbudowania Łódki. Obszar Łodzi wzrósł do 2205 ha, były to rozmiary niespotykane dotychczas w budownictwie przemysłowym Królestwa Polskiego. Wzdłuż ulicy Piotrkowskiej powstała kolonia tkacka, która rozciągała się na długości 3,3 km i szerokości 600 m.

21 sierpnia - komisarz przemysłu województwa mazowieckiego Tykel wydał instrukcje dla przybywających do Łodzi prządków lnu. Każdy osadnik otrzymywał przydział 3 morgów gruntu i domek na koszt rządu oraz był zobowiązany do obsiania pół morgi lnem a także wyrobienia 100 sztuk przędzy lnianej w ciągu roku. Ze względu na liczne przywileje ich liczba ostatecznie urosła do 196 osób w 1830 roku. Przedsięwzięcie ostatecznie poniosło fiasko. Uprawa lnu okazała się nieopłacalna, kontrakty nie były realizowane ani pod względem jakości, ani ilości wytwarzanej przędzy, a w 1830 roku dodatkowo nastąpił kryzys związany z powstaniem listopadowym.

Wzniesienie przez Krystiana Wendischa drewnianego, parterowego budynku tkalni ręcznej na Księżym Młynie.

Powstanie cechu sukienniczego miasta Łodzi.

Rajmund Rembieliński wybudował dla siebie dom w osadzie Łódka. Po jego dymisji budynek przekazano Tytusowi Kopischowi.


 1826 

Kończy się rozpoczęta w 1824 roku budowa pierwszego rządowego budynku fabrycznego - zakładu płócienniczego. W 1828 roku został przejęty przez T. Kopischa, który włączył do posadła dodatkowo kilkanaście placów rękodzielniczych pomiędzy ulicami: Boczną, Tylną i Emilii (obecnie Tymienieckiego) oraz po wschodniej stronie ulicy Widzewskiej (obecnie Kilińskiego). W późniejszym okresie zakład został nazwany Bielnikiem Kopischa.

Przy ulicy Piotrkowskiej powstają pierwsze murowane domy dla tkaczy, prządków i innych rękodzielników.

5 kwietnia - odbywa się egzamin praktyczny dla prządków lnu zarządzony przez R. Rembielińskiego. W ratuszu ustawiono warsztat tkacki i w obecności ławnika Tangermanna, każdy kandydat musiał dokonać próbnego przędzenia. W pierwszej grupie było 16 przędzarzy z Czech, do 1827 roku liczba ta sięgnęła 113 osób, tym samym miasto nasyciło się fachowcami z branży lniarskiej i w maju 1827 roku R. Rembieliński potwierdził zakaz obejmowania placów prządniczych. Mimo egzaminu i zobowiązań kontraktowych poziom pracy prządków był bardzo niski.

18 kwietnia - powołana zostaje komisja w składzie: adiunkt Zawadzki, ławnik Tangermann oraz przemysłowcy Wendisch i Sänger, której zadaniem było rozliczenie pożyczki rządowej udzielonej Karlowi Gottfriedowi Mayowi na zbudowanie fabryki wyrobów bawełnianych. Przedsiębiorca nie wywiązywał się z warunków umowy, uruchomił jedynie produkcję nakładczą, a za pozyskane fundusze rozwijał fabrykę bawełnianą w Warszawie. Wobec braku inicjatywy i trwonienia pieniędzy majątek Maya został zajęty a zatrudniani przez niego nakładcy przeszli do fabryki Wendischa.

Maj - ogłoszenie przetargu na budowę murowanego budynku ratusza zakończyło się wyłonieniem wykonawcy. Karol Lebelt za 35 tys. złotych polskich zobowiązał się wybudować nowy gmach, który do dziś stoi przy obecnym pl. Wolności. Nie zachowały się jednoznaczne informacje o autorze projektu. Jest to najcenniejszy w Łodzi zabytek w stylu klasycyzmu-empiru.


 1827 

Kwiecień - R. Rembieliński zawiera kontrakt z braćmi Danielem, Augustem i Beniaminem Scherlez miasta Imbuss na założenie w Łodzi fabryki sukna, apreturowanie i handel. Miało to na celu rozwiązanie problemów umów nakładczych, które z czasem stały się polem wyzysku tkaczy przez nakładców. Do budowy fabryki nie doszło z przyczyn losowych.

Czerwiec - Kończy się budowa pierwszego murowanego ratusza miejskiego rozpoczęta w czerwcu 1826 przez Karola Lebelta na Rynku Nowego Miasta.


 1828 

U wylotu ulicy Piotrkowskiej naprzeciw ratusza powstaje pierwszy murowany kościół ewangelicki, będący jego architektonicznym odpowiednikiem.

Powiększenie terytorium miasta o tereny wykupione od właścicieli Wójtostwa Zarzew, należące do rodziny Załęskich, pozwoliło na utworzenie ostatniej osady przemysłowej Łodzi, nazwanej Ślązaki (Schlesing) od miejsca pochodzenia osadników sprowadzonych przez T. Kopischa. Była ona zlokalizowana w obszarze ulic Przędzalnianej i obecnej Przybyszewskiego.

Do Łodzi przybywa z Saksonii fabrykant bawełnianych wyrobów mody Ludwik Geyer oraz z Dolnego Śląska pionier przemysłowej produkcji płócien w Łodzi Tytus Kopisch.


 1829 

Powstaje pierwszy wiatrak łódzki w osadzie przemysłowej Łódka, zbudowany z drewna przez Henryka Petersa na działce przy ulicy Piotrkowskiej 93.

Na Radogoszczu powstaje wytwórnia cegieł i dachówek.

W przemyśle wełnianym pojawiają się pierwsze oznaki kryzysu, spada liczba krosien wełnianych (z 54 w 1824 r. do 40) i produkcja tkanin wełnianych.

Przy Rynku Nowego Miasta (obecny Plac Wolności 7) powstała pierwsza łódzka apteka.


 

1830-1839

 

 1830 

Powstanie listopadowe. W grudniu do Łodzi docierają informacje o wybuchu powstania. Mieszczaństwo przyjmuje postawę wyczekującą, ale tworzona jest Straż Bezpieczeństwa i odprowadzane są podatki. W wyniku powstania przemysł wełniany w  Łodzi ponosi ciężkie straty. Traci kontrakty na dostawy tkanin dla wojska, a wysoka taryfa celna zamyka chłonny rynek rosyjski. Dzięki zróżnicowaniu produkcji, inicjatywie i przedsiębiorczości łódzkich fabrykantów rozwija się przemysł bawełniany.   

Jest to ostatni rok autonomii Królestwa Polskiego. Dzięki działalności autonomicznych władz Królestwa powstał w Łodzi przemysł włókienniczy.


 1831 

Czerwiec -pierwsza próba zorganizowania wyborów do stałej rady municypalnej w Łodzi zakończyła się zerwaniem zebrania wyborczego, elekcji dokonano dopiero w sierpniu. Rada miała pełnić funkcję doradczą, gdyż władze miasta nie były w stanie sprostać skutkom stagnacji w przemyśle, wywołanej powstaniem listopadowym. W tym okresie zaznaczył się podział na społeczeństwo rdzennie polskie i zamożnych przedsiębiorców obcych narodowościowo. Ci ostatni rozwijali współpracę z władzami rosyjskimi, budując fortuny dzięki rozwojowi przemysłu bawełnianego.


 1833 

Ludwik Geyer sprowadził z Wiednia maszynę do drukowania perkalików i walce drukarskie z różnymi wzorami, w roku następnym uruchomił w drukarni tkanin maszynę wal­cową poruszaną energią płynącej wody; miał wów­czas ok. 20 warsztatów tkackich.


 1834 

Na wieży ratusza umieszczono zegar, który w następ­nym roku zaczął wybijać godziny.


 1835 

Pojawia się pierwsze oświetlenie ulic latarniami oliwnymi.

Ludwik Geyer rozpoczyna budowę nowej przędzalni i tkalni mechanicznej nazwanej później białą fabryką. Budowę zakończono dwa lata później. Geyer zainstalował pierwszą w Łodzi maszynę parową oraz wybudował pierwszy w Łodzi komin fabryczny.


 1838 

Dla zmniejszenia analfabetyzmu wśród młodzieży pracującej, otworzono rzemieślniczą szkołę niedzielną.


 1839 

W fabryce Ludwika Geyera zainstalowano pierwszą maszynę parową o mocy 60 KM. Zapoczątkowało to mechanizację przemysłu włókien­niczego nie tylko w Łodzi, ale i na ziemiach Królestwa Kongresowego. Sprowadzenie jej z Belgii odbywało się drogą morską, następnie drogą wodną do Włocławka, a ostatni odcinek do Łodzi maszyna odbyła na platformie ciągniętej przez woły. Wydarzenie to wzbudziło wiele emocji wśród okolicznych chłopów, którzy podobno zarzucali fabrykantowi sprowadzenie do Łodzi diabła zionącego dymem.

Liczba ludności Łodzi wzrosła trzykrotnie w stosunku do roku 1830 (z 5 do 15 tysięcy mieszkańców). Struktura narodowościowa Łodzi kształtowała się następująco: Niemcy 71,1%, Polacy 13,2%, Żydzi 9,1%


 

1840-1859

 1840 

Włączenie terenów leśnictwa Łaznów i Pabianice o powierzchni 534 ha powiększyło obszar Łodzi do 2740 ha. Pojawiają się nowe tereny pod inwestycje. Powstaje Nowa Dzielnica, której kształt dostosowano do przebiegu ulicy Piotrkowskiej i jej przecznic. Dzięki tej ostatniej w XIX wieku regulacji, miasto nabrało bardziej symetrycznego kształtu.

Ze względu na wyczerpanie rezerwy wolnych terenów w granicach klucza łódzkiego dóbr rządowych, w Łodzi rozpoczął się etap rozwoju dośrodkowego. Sukcesywnie zmieniano formę użytkowania poszczególnych terenów, mimo kryzysów powstawały nowe fabryki i rosło zagęszczenie zaludnienia.

W Nowej Dzielnicy utworzono pierwszy w Łodzi publiczny park o powierzchni około 1 ha, który otrzymał nazwę Źródliska ze względu na właściwości terenu. Park urządzono w stylu angielskim i był uważany za jeden z najpiękniejszych w Królestwie Polskim. Do dziś można podziwiać na jego terenie 250-letnie dęby szypułkowe, stanowiące cenny zabytek przyrodniczy.


 1841 

Powstaje pierwsza publiczna studnia przy ulicy Piotrkowskiej.

Łódź otrzymała status miasta gubernialnego a burmistrz - tytuł prezydenta. Pierwszym prezydentem Łodzi został Karol Tangermann, który pełnił funkcje do 12 sierpnia 1844 roku.


 1842 

13 czerwca - Traugott Grohman zawarł z władzami Łodzi kontrakt na założenie fabryki wyrobów włókienniczych. W Łodzi otrzymał w wieczystą dzierżawę posiadło wodno-fabryczne, dawny młyn Lamus i w 1844 uruchomił przędzalnię i tkalnię bawełny. 

Rada miejska uczciła dzieło Franciszka Potockiego, który dokonał nowej regulacji miasta, dostosowując jego kształt do potrzeb dynamicznie rozwijającego się przemysłu i napływu ludności. Jednej z ulic, która istnieje do dziś, nadano nazwę Franciszkańska.


 1843 

Wzniesienie pierwszego szpitala miejskiego na 45 łóżek ze składek fabrykantów.

Otwarcie pierwszej szkoły średniej - Powiatowej Szkoły Realnej tzw. niemiecko-rosyjskiej, w 1856 przeniesiono ją do budynku specjalnie wzniesionego dla potrzeb szkoły przy Rynku Nowego Miasta.


 1846 

Łódzki kupiec Dawid Lande na zakupionym trzymorgowym gruncie przy ulicy Wólczańskiej 43, uruchomił przędzalnię bawełny, którą wyposażył w maszynę parową o mocy 30 KM z fabryki Steinkellera w Warszawie. Zatrudniał 160 osób. Była to wówczas druga co do wielkości fabryka w Łodzi.


 1847 

Rozpoczyna się budowa drogi bitej z Łodzi do Rokicin, gdzie w odległości 26 km od miasta znajdowała się stacja kolei Warszawsko-Wiedeńskiej. Stacja była pierw­szym dla Łodzi dworcem kolejowym. Budowę zakończono w 1852 roku.


 1853 

Ruszył pierwszy łódzki młyn parowy.

Zakończyła się budowa pierwszego w Łodzi hotelu. Dom zajezdny o szumnej nazwie Hotel Polski stanął przy ulicy Piotrkowskiej 3. Dysponował on 60 łóżkami, ogrodem i stajnią dla koni.

Opublikowano pierwszą monografię Łodzi pt. Opis Miasta Łodzi pod względem historycznym, statystycznym i przemysłowym" opracowaną przez Oskara Flatta. Autor wykazał się dużym znawstwem w temacie rozwoju przemysłu, do dziś jego dzieło jest nieocenionym źródłem wiedzy o wczesnym okresie istnienia Łodzi.


 1854 

Do Łodzi przybywa przemysłowiec Karol Scheibler.


 1856

Ludwik Geyer wybudował młyn parowy, który został podłączony do zasilającej krochmalnię i farbiarnię maszyny parowej.


 1857 

W Łodzi pracowało ponad 50 tys. wrzecion (8 więk­szych fabryk miało 44 tys. wrzecion oraz 3,5 tys. krosien) a zatrudnionych tu było ponad 7 tys. robot­ników. Wartość produkcji Łodzi wynosiła rocznie 5 mln rubli. Te same liczby dla całego Królestwa wynosiły odpowiednio 100 tys. wrzecion, 17 tys. robotników i 8,1 mln rubli.


 1858 

Dziedzic wsi Bałuty odstąpił w wieczystą dzierżawę 400 morgów gruntu, przylegającego od północy do Starego Miasta, z przeznaczeniem na założenie osady miejskiej Batuty.


 

1860-1879

 1860 

Łódź liczy 32 639 mieszkańców stałych.


 1861 

20-23 kwietnia - przeciwko łódzkim fabrykantom mechanizującym swoje przedsiębiorstwa wystąpili drobni wytwórcy i tkacze. Bunt stłumiono przy użyciu oddziału 50 kozaków i policji. Co ciekawe, jego inicjatorami byli późniejsi przemysłowcy: J. Heinzel, E. Kindermann, A. Balie, E. Hentschel, F. Eisenbraun i S. Liesel.

W Rosji trwają rozruchy chłopskie. Część kupców zaprzestała przyjazdów do Łodzi inni zawiesili wypłaty. Wojna secesyjna w Ameryce przerwała dowóz bawełny, jej cena wzrosła pięciokrotnie. Nastąpiło skurczenie rynku zbytu i kryzys rynku włókienniczego opartego na bawełnie.


 1862 

Podjęto decyzję o zniesieniu ograniczeń mieszkaniowych w sto­sunku do Żydów. Dotychczas mogli zamieszkiwać jedynie rewir żydowski na Starym Mieście.

Uruchomiono kolej Warszawsko-Bydgoską; łodzianie mogli korzystać ze stacji w Kutnie zlokalizowanej 50 km od Łodzi. Dojazd odbywał się omnibusami lub furmankami konnymi.


 1863 

Powstanie styczniowe. W Łodzi organizacja spiskowa liczyła nawet 800 osób. Po stłumieniu powstania rozpoczął się okres represji, który nie pozostał bez wpływu na łódzki przemysł.

24 lutego - Łodzianie uczestniczyli licznie w bitwie pod Dobrą.


 1865 

W ciągu 3 miesięcy wybudowano Drogę Żelazną Fabryczno-Łódzką z Łodzi do Koluszek, gdzie połączyła się z Koleją Żelazną Warszawsko-Wiedeńską.

Struktura narodowościowa Łodzi: Niemcy 44,5%, Polacy 34,4%, 21,1 Żydzi


 1866 

1 czerwca - uruchomiono regularną kolejową komu­nikację pasażerską z Łodzi do Koluszek. Dzięki temu wzrosła dynamika dostaw surowców i zbytu gotowych towarów.


 1869 

Nastąpiło otwarcie średniej szkoły technicznej zwanej Wyższą Szkołą Rzemieślniczą.

Uruchomienie gazowni umożliwia oświetlanie miasta przy pomocy 200 latarni gazowych, w tym 89 na ulicy Piotrkowskiej.


 1870 

W wyniku pożaru działalność produkcyjną przerywa przędzalnia T. Kruschego na Księżym Młynie. Spalony zakład wraz z wyposażeniem i całą posiadłością Księżego i Wójtowskiego Młyna za 40 tysięcy rubli kupił Karol Wilhelm Scheibler.


 1872 

Powstają zakłady bawełniane Izraela K. Poznańskiego przy ulicy Ogrodowej.

Powstał Bank Handlowy, którego zadaniem było finansowanie przemysłu.

27-30 lipca - odbył się pierwszy łódzki strajk zorganizowany przez robotników w fabryce K. Scheiblera w odpowiedzi na odmowę podwyższenia płac.


 1875 

Rozpoczęcie budowy osiedla domów mieszkalnych Księży Młyn przez Karola Scheiblera.


 1876 

Zorganizowanie Łódzkiej Straży Ogniowej Ochotniczej.


 1877 

Wprowadzenie protekcyjnej polityki celnej doprowadziło do zahamowania importu towarów włókienniczych z Europy Zachodniej do Rosji. Dzięki temu przemysł łódzki, który był znacznie nowocześniejszy od rosyjskiego, w ciągu kilkunastu lat opanował rynki zbytu cesarstwa. W końcu XIX wieku eksportowano tam blisko trzy czwarte produkcji łódzkiej.

K. Scheibler jako pierwszy łódzki fabrykant otworzył przyfabryczną szkołę dla chłopców z rodzin swoich robotników.


 1879 

Zbudowano dom dla robotników fabryki J. Heinzla. Budynki pofabryczne służą obecnie jako siedziba urzędu wojewódzkiego i urzędu miasta.


 

1880-1899

 1880 

17 kwietnia - zatwierdzenie statutu spółki założonej przez K. Scheiblera. Pierwszy raz dokonano przekształcenia fabryki w spółkę akcyjną. Rozpoczęła ona działalność w styczniu 1881 roku.


 1883 

Otwarto 4 kolejne szkoły początkowe, tzw. miejskie. Łącznie było ich już w mieście 16.

Towarzystwo Bella zainstalowało w Łodzi pierwsze telefony.


 1884 

Łódź uzyskała samodzielny organ prasowy w języku polskim pt. "Dziennik Łódzki".

W Łodzi znajduje się 8 z 16 wielkich zakładów Królestwa Polskiego, tj. zatrudniających powyżej 500 robotników.


 1886 

Przemysłowcy rosyjscy, walcząc z konkurencją ze strony zakładów włókienniczych z terenu Królestwa Polskiego zdominowanych przez fabrykantów niemieckich, spowodowali wyznaczenie przez władze specjalnej komisji do zbadania warunków rozwoju przemysłu łódzkiego. Efektem pracy komisji było wprowadzenie cła różniczkowego na import bawełny surowej oraz zakaz nabywania przez cudzoziemców nieruchomości na terenie Królestwa Polskiego i budowy zakładów przemysłowych w odległości mniejszej niż 2 km od granicy z Niemcami.


 1888 

K. Steinert zakłada pierwszą w Łodzi elektrownię fabryczną. Do 1900 roku powstało 8 takich obiektów.

Nieruchomość przy ulicy Piotrkowskiej 72 została przebudowana na dom gościnny pod nazwą Grand Hotel.


 1892 

Wyzysk i trudne warunki pracy oraz bytowe przyczyniły się do wybuchu tzw. buntu łódzkiego.

6 maja - strajk powszechny objął całą Łódź, wzięło w nim udział 60 tysięcy osób.


 1894 

Powstanie Łódzkiej Fabryki Nici przy ulicy Niciarnianej; przekształconej 1897 r. w spółkę akcyjną. Zakład istnieje do dziś pod nazwą "Ariadna S.A."


 1897 

Struktura narodowościowa Łodzi: 46,4 % Polacy, 29,4% Żydzi, 21,4% Niemcy, 2,4% Rosjanie.

13 lutego - Juliusz Kunitzer zawarł w imieniu środowiska przedsiębiorców umowę z łódzkim magistratem na budowę infrastruktury tramwajowej. Rozpoczęto budowę torowiska wzdłuż ulicy Konstantynowskiej i Średniej a w kolejnym roku - na ulicy Piotrkowskiej z zamiarem doprowadzenia torów od Nowego Rynku do Górnego Rynku.


 1898 

Uruchomiono pierwsze miejskie tramwaje elektryczne, wszystkie cztery linie przechodziły przez ulicę Piotrkowską.

Rozpoczęto prace studialne nad budową drugiego dworca kolejowego dla Łodzi.


 

1900-1919

 1904 

W centrum rozpoczęto zakładanie podziemnych rur kanalizacyjnych, którymi odprowadzano wody z rynsztoków poza miasto.


 1905 

Rozpoczyna się rewolucja 1905 roku. Krwawe walki robotników na barykadach doprowadziły do nadania przez carskie władze pewnych praw Polakom, m. in. możliwość zakładania polskojęzycznych szkół średnich. Kryzys w przemyśle łódzkim, liczne strajki i lokauty doprowadziły do spadku produkcji. 


 1907 

Uruchomiono elektrownię przy ulicy Targowej 1 (późniejszą EC-1).


 1908 

Pojawia się pierwsze elektryczne oświetlenie ulic i Rynku Nowego Miasta, kolejne 64 latarnie elektryczne uruchomiono w połowie lutego 1911 roku.


 1909 

7 marca - powołanie łódzkiego oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego.


 1910 

Ukończenie budowy nowej podmiejskiej trasy tramwajowej do Konstantynowa i nowej zajezdni tramwajowej na Brusie.


 1911 

styczeń - uruchomienie podmiejskiej linii tramwajowej do Konstantynowa; tramwaj połączył też ulice Średnią i Dzielną.


 1912 

Uruchomienie elektrowni wzniesionej w latach 1910-1912 przy ulicy św. Emilii. Budowlę w stylu secesyjnym zaprojektował Alfred Frisch dla zakładów Towarzystwa Akcyjnego Manufaktur Bawełnianych Karola Scheiblera. Z uwagi na styl była unikalnym obiektem nie tylko w Łodzi, ale i w Polsce. Oprócz secesyjnej elewacji posiadała wewnętrzne zdobienia: ozdobne płytki ceramiczne na ścianach i podłodze, żeliwne, zdobione balustrady, pierwszy w Łodzi wylany strop żelbetowy ozdobiony kasetonami i geometryczne witraże w dużych oknach.


 1913 

10 października - przedłużenie trasy tramwajowej na ulicę Milsza [czy Milszą?] (obecnie ul. Kopernika) – doprowadzono ją w pobliże dworca Łódź Kaliska; do ruchu została włączona 20 października.


 1914 

Wybuch I wojny światowej i zajęcie miasta przez wojska niemieckie.

Do końca wojny trwa okupacja niemiecka. Wprowadzono niemieckie nazewnictwo ulic, nastąpiła dewastacja fabryk oraz konfiskata surowców i gotowych wyrobów przez wojska niemieckie. W efekcie łódzkie zakłady przemysłowe zostały doprowadzone do ruiny.
Straty przemysłu łódzkiego wskutek niemieckich konfiskat oraz utraty wierzytelności u kupców rosyjskich, należności od rządu carskiego i lokat w bankach rosyjskich sięgnęły ok. 390 mln rubli (dla porównania dochody łódzkiego magistratu wynosiły w 1911 roku 1,2 mln rubli). Zerwanie kontaktów z rynkiem rosyjskim, który był głównym odbiorcą łódzkiego przemysłu, sprawiło, że Łódź już nigdy nie osiągnęła tempa rozwoju sprzed 1914 roku.

Łódź liczy 477 862  mieszkańców (stałych i tymczasowych).


 1918 

11 listopada - zakończenie I wojny światowej i rozbrajanie Niemców. Pierwszy dzień wolności, po 125 latach Polska odzyskuje niepodległość.


 1919 

27 marca - pierwszym prezydentem Łodzi w II RP został Aleksy Rżewski; funkcję pełnił do 24 lipca 1923 roku. Sprowadził do Łodzi pomoc w formie dostaw przędzy bawełnianej. Pośredniczył w uzyskaniu kredytów przez łódzkich przedsiębiorców.

Wprowadzenie w Łodzi – jako pierwszym mieście w Polsce – powszechnego, bezpłatnego obowiązku nauczania w zakresie szkoły powszechnej.


 

po 1920

 1920 

Wmurowanie kamienia węgielnego pod budowę pierwszej w Łodzi szkoły powszechnej przy ulicy Zagajnikowej 32 (obecnie ul. Kopcińskiego 54), według projektu Wacława Kowalewskiego. Szkołę otworzono  8 października 1922.


 1921 

Powstanie Zjednoczonych Zakładów Włókienniczych K. Scheiblera i L. Grohmana; dzięki fuzji powstało największe przedsiębiorstwo przemysłu włókienniczego w Polsce. W późniejszym okresie przechodziło liczne przemiany: od 1946 roku były to Państwowe Zakłady Przemysłu Bawełnianego nr 1, od 1948 roku - Zakłady Przemysłu Bawełnianego im. Józefa Stalina, od 1962 roku - Łódzkie Zakłady Przemysłu Bawełnianego im. Obrońców Pokoju „Uniontex”.


 1922 

9 kwietnia - uruchomienie nowej podmiejskiej linii tramwajowej do Ozorkowa, jako trakcji parowej. W 1926 nastąpiła elektryfikacja linii.


 1923 

Powstanie Fabryki Mydła i Kosmetyków Hugo Güttel przy ulicy Wólczańskiej 17; od 1929 roku funkcjonowała jako Pixin, od 1954 roku - jako Ewa, a od 1971 roku - jako „Pollena-Ewa”. 


 1924 

Rozpoczęcie budowy wodociągów i miejskiej kanalizacji według projektu inżyniera Williama H. Lindleya z 1909 roku, którą nadzorował inżynier Stefan Skrzywan. Do 1939 roku powstało 71 km sieci wodociągowej i ponad 105 km kanałów, do których przyłączono 2709 nieruchomości.

13 września - uruchomienie lotniska pasażerskiego Łódź-Lublinek.


 1926 

1 października - uruchomienie połączenia lotniczego do Warszawy przez Polską Linię Lotniczą „Aerolot” S.A.

Rozpoczęcie produkcji w największym w Polsce zakładzie wytwarzania obuwia gumowego Gentelman.

Powstanie pierwszego porozumienia kartelowego "Konwencja Przędzalń Wełny Czesankowej w Pastwie Polskim", które skupiało 12 przędzalń i kontrolowało wysokość produkcji oraz ceny wyrobów.


 1925 

Powstanie przedsiębiorstwa N. Eitington i S-ka SA z udziałem kapitału amerykańskiego, który wykupił kilka bankrutujących łódzkich firm. Największa powstała w okresie międzywojennym firma włókiennicza. 


 1927 

1 czerwca - uruchomienie nowej podmiejskiej linii tramwajowej do Tuszyna. Linia została zlikwidowana 19 czerwca 1978 roku na odcinku Rzgów – Tuszyn, a całkowicie 1 czerwca 1993 roku.

Oddanie do użytku nowej trasy tramwajowej od ulicy Piotrkowskiej do obecnego pl. Hallera, biegnącej ulicami 6 Sierpnia – al. Kościuszki – Zieloną.


 1928 

4 sierpnia -  rozpoczęcie budowy osiedla mieszkaniowego im. J. Montwiłła-Mireckiego – pierwszego komunalnego osiedla w Łodzi. Zostało ukończone w 1931 roku, zaś imię nadano 15 stycznia 1933 roku.

Rozpoczęcie budowy oczyszczalni ścieków na Lublinku. 


 1929 

7 lutego - rozpoczęcie budowy tzw. Nowej Centrali, drugiej części elektrowni łódzkiej. Prace kubaturowe zakończono w grudniu, a turbozespół uruchomiono po raz pierwszy 4 lipca 1930 roku.

Na trasy wyjeżdżają tramwaje Lilpop II. Łącznie sprowadzono 56 wagonów, 26 z nich przebudowano w latach 1968–1971 na doczepne. Ostatni wagon został wycofany 2 września 1974 roku.

1 listopada - uruchomienie pierwszej w Polsce automatycznej centrali telefonicznej PAST – CA OS SALME szwedzkiej firmy L. M. Ericsson; centrala działała do 1983 r.

Powstanie kartelu "Zrzeszenie Przędzy Bawełnianej w Polsce" obejmującego 40 przędzalni w całym kraju.


 1933 

Doprowadzenie linii tramwajowej na plac przed dworcem Łódź Kaliska.

26 listopada - oddanie do użytku torowisk na ulicy Kilińskiego między ulicami Narutowicza a Przejazd (obecnie ul. Tuwima).


 1934 

Uruchomienie tzw. luxtorpedy - pociągu ekspresowego napędzanego silnikiem spalinowym, który pokonywał odcinek z Łodzi do Warszawy w 88 minut. 


 1936 

17 maja - 14 czerwca - odbyła się Wystawa Rzemieślnicza i Targi Wyrobów Rękodzielniczych w parku miejskim im. S. Staszica; drewniany pawilon z wystawy, po spełnieniu swojej funkcji został prawdopodobnie zakupiony przez zarząd Klubu Sportowego „WiMa” Łódź, a następnie przeniesiony i zaadaptowany jako hala sportowa przy ulicy Rokicińskiej 82 (obecnie al. Piłsudskiego 138). Hala służyła „WiMie”, a następnie RTS Widzew do lat 80-tych XX wieku.

Kontakt