Strefa wiedzy
Materiały edukacyjne
Podręczniki:
Do wykorzystania: wzór prezentacji
Zachęcamy panelistki i panelistów do zapoznania się z materiałami:
Dlaczego panel obywatelski? Istota i korzyści nowego instrumentu partycypacji społecznej
W ostatnich kilku latach w części polskich samorządów zaobserwować można tendencję, polegającą na częstszym zapraszaniu mieszkanek i mieszkańców do wspólnego dialogu i współdecydowania o ich małych ojczyznach. Wójtowie, burmistrzowie i prezydenci coraz częściej zdają się dostrzegać, że ludzie podsiadają znaczne pokłady wiedzy i kreatywności do stawiania czoła wszelkim wyzwaniom. Nierozsądnym byłoby niekorzystanie z tych zasobów, stąd coraz popularniejsze i coraz częściej wykorzystywane stają się różnego rodzaju techniki partycypacyjne, czyli sposoby prowadzenia dyskusji i podejmowania decyzji z mieszkankami i mieszkańcami. Wachlarz możliwych technik jest bardzo szeroki, począwszy od zwykłych ankiet internetowych, tradycyjnych spotkań konsultacyjnych z urzędnikami w jednej z miejskich placówek np. w szkole, przez różnego rodzaju warsztaty, spacery badawcze, budżety obywatelskie, a skończywszy na formach nieco bardziej czasochłonnych i zaawansowanych od strony organizacyjnej i merytorycznej.
Przykładem techniki z tej ostatniej grupy jest panel obywatelski. Jest to stosunkowo nowa, choć zyskująca w naszym kraju coraz większą popularność, forma demokracji, która pozwala na wypracowanie i podjęcie decyzji m.in. na poziomie miasta. W panelu bierze udział wylosowana grupa mieszkanek i mieszkańców, która pod względem kryteriów społeczno-demograficznych stanowi miasto w pigułce – odzwierciedla zróżnicowanie społeczne miasta.
Uczestniczki i uczestnicy panelu – panelistki i paneliści – spotykają się kilkakrotnie. W pierwszej kolejności, aby zapoznać się z informacjami potrzebnymi do wypracowania rozwiązań . W tej części – tzw. fazie edukacyjnej, mają możliwość wysłuchania opinii niezależnych ekspertów oraz interesariuszy lub stron np. organizacji pozarządowych, instytucji lub grupy nieformalnych, które zajmują się daną sprawą albo w jakiś sposób są z nią bezpośrednio związane. W drugiej części – tzw. fazie deliberacyjnej rolą panelistek i panelistów jest przeanalizowanie problemu, omówienie możliwych rozwiązań, rozważenie argumentów za i przeciw, a w dalszej kolejności podjęcie przemyślanych decyzji w formie zaleceń i rekomendacji, które następnie wprowadzone zostaną w mieście.
W Łodzi panel obywatelski będzie realizowany już drugi raz i choć procedura i jego organizacja wydają się skomplikowane, to za realizacją przemawia kilka argumentów. Przede wszystkim edukacyjność – dla każdej z zaangażowanych osób (w tym organizatorów, ekspertów, urzędników) jest to nauka. Kolejne argumenty to aktywizowanie mieszkańców i mieszkanek oraz inkluzywność – każda osoba, która zgłosi się do panelu, ma szansę zostać wylosowaną.
Paneliści i panelistki wybierani są poprzez losowanie, w którym uwzględnia się kryteria demograficzne, co sprawia, że panel jest względnie reprezentatywny. Oznacza to, że wypracowane postulaty nie są głosem tylko jednej grupy, lecz konsensusem wypracowanym przez reprezentantów mieszkanek i mieszkańców. Co więcej, uczestniczki i uczestnicy w trakcie dyskusji pracują z facylitatorami – osobami kierującymi rozmową, co jest gwarantem efektywnego i skutecznego sposobu komunikacji – panel kończy się wspomnianym konsensusem – zbiorem wspólnie uzgodnionych rekomendacji, nie jest chaotyczną wymianą opinii i argumentów, pozbawioną pointy. I to co najważniejsze, zalecenia wypracowane w ramach panelu powinny mieć wiążący charakter dla władz, co oznacza, że rekomendacje powinny zostać wprowadzone w życie.
Przedstawione powyżej argumenty były jednym z czynników, który zadecydował o podjęciu decyzji o zrealizowaniu II Łódzkiego Panelu Obywatelskiego, który dotyczyć będzie sposobu zredukowania emisji gazów cieplarnianych na terenie Łodzi o 55% do 2030 roku. Zostanie on przeprowadzony wiosną 2023 roku przez zespół Fundacji Uniwersytetu Łódzkiego, we współpracy z Wydziałami UŁ i łódzkimi organizacjami pozarządowymi. Przy udziale ekspertów i ekspertek, interesariuszy i interesariuszek, a przede wszystkim 60 panelistów i panelistek – mieszkańców i mieszkanek Łodzi, zostaną wypracowane rekomendacje dla władz Łodzi, których wprowadzenie przyczyni się do redukcji szkodliwej emisji, a tym samym do poprawy jakości powietrza.
Dr Kamil Brzeziński, adiunkt, Katedra Metod i Technik Badań Społecznych, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Uniwersytet Łódzki.
Źródło informacji: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
Artykuł znajduje się na stronie PAP MediaRoom: https://pap-mediaroom.pl/polityka-i-spoleczenstwo/dlaczego-panel-obywatelski-istota-i-korzysci-nowego-instrumentu-0
Panel obywatelski w polskich miastach. Zaproszenie do udziału
Z raportu „The Participatory Budgeting World Atlas 2020-2021” wynika, że Polska jest europejskim liderem pod względem liczby realizowanych budżetów obywatelskich. Według danych Instytutu Rozwoju Miast i Regionów w 2021 roku mieszkanki i mieszkańcy 244 polskich miast (42% wszystkich miast powyżej 5 tys. mieszkańców) mieli możliwość współdecydowania o wydatkowaniu określonej puli środków za pomocą tego mechanizmu partycypacyjnego.
Budżety obywatelskie to nie jedyna forma, umożliwiająca współkształtowanie miast przez ich mieszkańców, która w ostatnich latach zyskała w Polsce na popularności. Kolejnym demokratycznym mechanizmem, umożliwiającym wypracowywanie i podejmowanie decyzji przez członków danej społeczności miejskiej jest panel obywatelski. W panelu bierze udział zwykle wylosowana i reprezentatywna grupa mieszkanek i mieszkańców, która w pierwszej kolejności zapoznaje się z tematem panelu m.in. poprzez spotkania z ekspertami, a następnie próbuje wypracować zbiór możliwych rozwiązań (rekomendacji i postulatów), który na końcu poddawany jest pod głosowanie.
Rozwiązania zwycięskie stają się wiążące, co oznacza, że urząd miasta powinien je zrealizować.
Choć panele obywatelskie są dość trudne do zorganizowania i przeprowadzenia – wymagają kilkukrotnego spotkania całej wylosowanej grupy panelistek i panelistów – to jednak od kilku lat są coraz częściej wykorzystywanym mechanizmem włączającym mieszkanki i mieszkańców w procesy współdecydowania o ich miastach.
Jednym z miast prekursorów był Gdańsk, w którym w 2016 roku zorganizowano panel obywatelski na temat przygotowania miasta na wystąpienie ulewnych opadów deszczu. Forma na tyle się przyjęła, że w następnym roku, kolejna wylosowana grupa niespełna sześćdziesięciu gdańszczan, rozmawiała na temat rozwiązań, mających na celu poprawić jakość powietrza w mieście. W 2018 roku przeprowadzono kolejny gdański panel obywatelski, którego tematem, tym razem było szukanie możliwości wspierania aktywności obywatelskiej mieszkanek i mieszkańców Gdańska.
W ślad za stolicą województwa pomorskiego dość szybko poszły kolejne polskie miasta, w 2018 roku zorganizowano panel obywatelski w Lublinie, którego zadaniem było wypracowanie rozwiązań, mających na celu poprawę jakości powietrza w mieście.
W 2020 roku przeprowadzono I Łódzki Panel Obywatelski, którego tematem przewodnim była zieleń w mieście. W tym samym roku w Stolicy zrealizowano Warszawski Panel Klimatyczny, a we Wrocławiu mieszkanki i mieszkańcy dyskutowali nad usprawnieniem sposobów poruszania się po mieście, aby tym samym poprawić jakość życia w mieście i ochronić klimat.
Z kolei w 2021 roku do grona miast organizujących panele obywatelskie dołączył Poznań – jego mieszkanki i mieszkańcy również zastanawiali się nad przygotowaniem rekomendacji i sugestii dla władz miasta, których wdrożenie przyczyniłoby się do adaptacji miasta do zmian klimatu.
O rosnącej popularności tej formy demokracji może świadczyć również fakt, że w 2022 roku Fundacja Stocznia zorganizowała pierwszy ogólnopolski panel obywatelski na temat ubóstwa energetycznego. W panelu wzięło udział około 80 osób z całej Polski, wypracowali oni 60 rekomendacji dla przeciwdziałania problemowi ubóstwa energetycznego.
Warto zauważyć, że z pobieżnego przeglądu realizowanych w polskich miastach paneli obywatelskich wynika, że są one podejmowane głównie w odniesieniu do problemu zmiany klimatu. Istota tego problemu sprawia, że również w ramach planowanego II Łódzkiego Panelu Obywatelskiego ta kwestia ma być głównym przedmiotem dyskusji.
Zaplanowano, że celem łódzkiego panelu będzie wypracowanie rekomendacji odpowiadających na pytanie: „W jaki sposób zredukować szkodliwą emisję gazów cieplarnianych na terenie Łodzi o 55% do 2030 roku?”.
Panel zostanie przeprowadzony wiosną 2023 roku przez zespół Fundacji Uniwersytetu Łódzkiego, we współpracy z wydziałami UŁ i łódzkimi organizacjami pozarządowymi. Przy udziale ekspertów i ekspertek, interesariuszy i interesariuszek, a przede wszystkim 60 panelistów i panelistek – mieszkańców i mieszkanek Łodzi, zostaną wypracowane rekomendacje dla władz Łodzi, których wprowadzenie przyczyni się do redukcji szkodliwej emisji, a tym samym do poprawy jakości powietrza.
Dr Kamil Brzeziński, adiunkt, Katedra Metod i Technik Badań Społecznych, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Uniwersytet Łódzki.
Artykuł znajduje się na stronie Serwisu Samorządowego PAP: https://samorzad.pap.pl/kategoria/akademia-uniwersytetu-lodzkiego/panel-obywatelski-w-polskich-miastach-zaproszenie-do
