Lasy i uroczyska

W środku Polski, wśród rozległych kompleksów leśnych, w ciągu niespełna 200 lat wyrosło prawie milionowe miasto. Szczęśliwym zbiegiem okoliczności, w północnej części miasta pozostał ponad 1200-ha kompleks leśny, zwany Lasem Łagiewnickim. Obecność tego lasu wyróżnia Łódź spośród innych, dużych miast europejskich.

Do naszych czasów przetrwały tutaj 210-letnie drzewostany dębowe - świadkowie puszczańskiej świetności rejonu Łodzi. Rozwój Łodzi zapoczątkowany w latach 20-tych XIX w., w czasach Stanisława Staszica i Rajmunda Rembielińskiego, spowodował ustępowanie naturalnej przyrody i coraz poważniejsze przeobrażenia krajobrazu. Burzliwie rozwijający się przemysł włókienniczy "Ziemi Obiecanej" oraz budujące się miasto korzystały z naturalnych zasobów leśnych, wodnych i surowców mineralnych (gliny, żwiru i in.). Nasilenie wylesień miało miejsce około 100 lat temu, o czym świadczy m.in. aktualny wiek drzewostanów, pochodzących w zdecydowanej większości z sadzenia. Na obszarze Lasu Łagiewnickiego istniały tartaki i cegielnie, a niektóre fragmenty (po odlesieniu) zamienione były w pola uprawne. Nawet na małych, obfitujących dawniej w wodę, strumieniach zakładano stawy, których ślady istnieją do dziś.

Las Łagiewnicki położony jest przy północnej granicy geograficznego zasięgu takich gatunków drzew jak: jodła, świerk, jawor i buk. Różnorodność siedlisk i odpowiadająca jej naturalna mozaika gleb - to główne czynniki determinujące bogactwo występujących tu zbiorowisk leśnych i drzewostanów. W licznych fragmentach lasu trwa proces spontanicznej regeneracji fitocenoz leśnych, wyrażający się m.in. dostosowaniem się składu drzewostanu do rzeczywistych możliwości produkcyjnych siedlisk. Na obszarze tego kompleksu występuje 101 gatunków drzew i krzewów, a łączna liczba dotychczas stwierdzonych gatunków roślin naczyniowych wynosi 542. Jeden z najcenniejszych fragmentów Lasu Łagiewnickiego, prezentujący naturalną mozaikę biocenoz leśnych, jest chroniony w formie rezerwatu przyrody. Jego zadaniem jest także ochrona interesującej flory zielnej, m.in. storczyków, pełnika europejskiego i kokoryczki okółkowej. Przy granicy lasu istnieją jeszcze barwne łąki  i torfowiska z bogatą florą oraz fauną.

Las Łagiewnicki kryje w sobie znaczące bogactwo fauny. Szczególnie różnorodna i cenna jest fauna owadów i ptaków; gniazdują tu m.in. ptaki drapieżne. Ssaki reprezentowane są przez stale tu przebywające dziki, samy i inne gatunki. Sporadycznie pojawia się łoś, odwiedzający ten las w trakcie wędrówek. Walory przyrodniczo-krajobrazowe oraz kulturowe i historyczne zadecydowały o włączeniu Lasu Łagiewnickiego (wraz z otuliną) do Parku Krajobrazowego Wzniesień Łódzkich. Dla większości Łodzian Las Łagiewnicki jest przede wszystkim łatwo dostępnym miejscem rekreacji, leżącym zaledwie kilka kilometrów od centrum miasta. Piękny, urozmaicony krajobraz, leśny mikroklimat, stawy na Bzurze i Łagiewniczance umożliwiają różnorodny wypoczynek.

Las pełni od kilkudziesięciu lat funkcję poligonu dydaktycznego, zwłaszcza dla studentów, stanowi również cenny obiekt badawczy - istnieją tu stałe powierzchnie doświadczalne. Posiada wybitne znaczenie dla nowoczesnej edukacji ekologicznej i krajoznawstwa - istnieją tu dobrze urządzone ścieżki dydaktyczne. Las Łagiewnicki pełni różnorodne funkcje biocenotyczne. Ten fragment naturalnej przyrody w mieście - to wysoce zorganizowany układ przyrodniczy, którego funkcjonowanie zależy zarówno od warunków ekologicznych, jak i wpływu antropopresji. Jest on potężnym generatorem tlenu i naturalnym filtrem powietrza, posiada zatem niezastąpione znaczenie dla Miasta.

Do najpoważniejszych zagrożeń Lasu Łagiewnickiego zaliczamy: rozwój urbanizacji w bezpośrednim jego sąsiedztwie, obniżanie poziomu wód gruntowych, zanieczyszczanie powietrza oraz zaśmiecanie lasu. Presja człowieka i niektóre formy dawnego użytkowania lasu prowadzą do ograniczenia różnorodności biologicznej, zubożenia i wulgaryzacji szaty roślinnej i świata zwierząt oraz zniszczenia naturalnej otuliny Lasu Łagiewnickiego. Recesji ulegają m.in. takie gatunki jak: jodła pospolita, widłaki: goździsty i jałowcowaty, przylaszczka pospolita.

Strategia ochrony Lasu Łagiewnickiego powinna polegać na: dążeniu do eliminacji zagrożeń, preferowaniu oszczędnych form użytkowania, właściwych dla lasu ochronnego, stosowaniu wykładni mówiącej o tym, że nie wszystkie fragmenty lasu mogą jednocześnie spełniać różnorodne, często wykluczające się funkcje. Ścieżki spacerowe, trasy jeździeckie i narciarskie, czy też szlaki turystyczne winny omijać ostoje zwierzyny i uroczyska florystyczne.

Ochrona walorów przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych Lasu Łagiewnickiego zależy przede wszystkim od nas.

(prof. K.J.Kurowski, UŁ)

Harceski Las to teren dawnego poligonu wojskowego, zalesiony w ramach akcji "Mikroklimat", w ramach której harcerze Chorągwi Łódzkiej zalesili w latach 1962-72 ponad 100 ha gruntów. Harcerski Las był pierwszym spośród wszystkich zalesień wykonanych przez harcerzy na terenie miasta. Wewnątrz kompleksu znajdziemy malowniczy starodrzew sosny pospolitej wykorzystywany jako miejsce wielopokoleniowych, okazjonalnych spotkań. Uczestnicy harcerskich zalesień z sentymentem i pietyzmem opowiadają o sadzeniu lasu młodszym pokoleniom.

Helenówek to kompleks leśny oddzielony od Harcerskiego Lasu ulicą Sianokosy. Znajduje się tu najstarszy w lasach komunalnych ponad 110-letni fragment buczyny, występujący na północnej granicy swojego naturalnego zasięgu. Tworzy on rzadko spotykany na terenie miasta mroczny klimat wnętrza lasu. Spośród całego drzewostanu wyróżnia się 9 najbardziej okazałych buków o obwodach od 180 - 250cm. Na uwagę zasługuje również szpaler dębów szypułkowych i bezszypułkowych stanowiących północną i zachodnią granicę uroczyska. Najciekawszym florystycznie fragmentem uroczyska jest niewielki płat grądu typowego, zlokalizowanego we wschodniej czści uroczyska. Rośnie tu przylaszczka pospolita, konwalia majowa i kalina koralowa.

To drugi co do wielkości las komunalny miasta położony w górnym dorzeczu Neru, w krajobrazie otwartych terenów rolnych. Obszar niezwykle zróżnicowany pod względem wilgotności i jakości siedlisk leśnych. W południowo-wschodniej części kompleksu występują głównie bory sosnowe z udziałem brzozy brodawkowatej na suchych, ubogich siedliskach. Część zachodnia kompleksu to tereny wilgotne z licznymi okresowymi zastoiskami wód, stawami i fragmentami bagien. Wewnątrz kompleksu są kilkuhektarowe łąki śródleśne o torfowym podłożu z wyraźnymi oznakami postępującej sukcesji.

Przyroda Lublinka z ciekawym krajobrazem sprawia, że stał się on istotnym miejscem rekreacji i wypoczynku mieszkańców, docelowym miejscem niedzielnych wycieczek, spacerów i jazd rowerowych. Drogi i ścieżki prowadzą do najciekawszych fragmentów lasu sprawiając, że pobyt na terenie Lublinka pozostawia zawsze miłe i niezapomniane wrażenia.

W części północnej kompleksu, poza granicami lasu komunalnego, znajdują się stawy Bielice, miejsce lęgowe ptaków wodnych oraz rekreacji i wypoczynku wędkarzy. Na obszarze od torów kolejowych do uroczyska leśnego Lublinek istnieje zagospodarowany turystycznie teren o nazwie "Park Leśny Lublinek".

Kompleks leśny w południowej części miasta. Istnieją tu ponad stuletnie starodrzewia sosny pospolitej. To także teren zabudowy rezydencjonalnej i pensjonatowej z końca XIX wieku. Jednym z najciekawszych architektonicznie budynków jest willa Klara przy ul. Letniskowej 20, nazwana przez dawnego właściciela imieniem małżonki. Pozostaje ona kulturowym symbolem Lasu Rudzkiego.
Podczas pierwszej wojny światowej duże fragmenty drzewostanów Rudy usunięte zostały w czasie mroźnych zim przez mieszkańców miasta. Odnowienie wyciętych w krótkim okresie lasów trwało do lat 60 - tych XX wieku. Las Rudzki dzisiaj jest mozaiką własności i form różnego sposobu zagospodarowania. Lasy komunalne, publicznie dostępne, graniczą z terenami prywatnymi o ograniczonej dostępności.
Las Rudzki pozostaje miejscem rekreacji i wypoczynku o istotnym znaczeniu w systemie ekologicznym miasta, tworzy szczególny klimat dla urbanizujących się obszarów dzielnicy Górna.

Ten kompleks leśny na północnym stoku doliny rzeki Sokołówki cechuje zróżnicowany skład drzewostanów: od starodrzewia olszy czarnej w południowo-wschodnim, bagiennym fragmencie doliny, poprzez młodniki bukowe, drzewostany sosny pospolitej z pojedynczymi dębami oraz brzeźniaki kontrastujące bielą pni.

To niezwykle malowniczy fragment krajobrazu, atrakcyjny dla wielu form wypoczynku i rekreacji, w tym wędkowania.

To kolejne uroczysko z harcerskich zalesień z lat 1962 - 72, złożone z czterech śródpolnych kompleksów leśnych. Tworzą je leśne zbiorowiska roślinne z drzewostanami sosnowo - brzozowymi oraz fragmentami modrzewi i dąbrów.

Lasy uroczyska stanowią wyróżniający się element krajobrazu, pozostając ostoją dla wielu gatunków zwierząt i roślin.

To niewielki teren leśny o powierzchni 13 ha położony w sąsiedztwie ulicy Przybyszewskiego - Augustów, w strefie buforowej pomiędzy zespołem elektrociepłowni, a terenami mieszkaniowymi.

Znajdziemy tu drzewostany iglaste sosny zwyczajnej, banksa i sosny czarnej, starodrzew akacji w zachodniej części lasu, całość z licznymi odnowieniami klonu zwyczajnego i jawora. W części wschodniej pojedyncze wiekowe dęby i buki kontrastują z widocznymi pozostałościami sadów dawnych gospodarstw rolnych oraz infrastrukturą potężnego obiektu energetycznego.