T-Factor
Łódzkie doświadczenia wdrażane w miastach Wspólnoty Europejskiej
Łódź z flagową inwestycją EC1 - Miasto Kultury, wespół z tak znaczącymi ośrodkami miejskimi, jak Barcelona, Dortmund, Florencja, Londyn, Marsylia, Nowy Jork i Szanghaj stała się osią projektu badawczego Unii Europejskiej pn. T-Faktor.
Dotyczy on tzw. "miejsc tymczasowych" w pejzażu ośrodków miejskich oraz roli "tymczasowej urbanistyki" w regeneracji przestrzeni miast.
Miejsca tymczasowe? Urbanistyka tymczasowa? A co to takiego?
Od momentu zatwierdzenia planu zagospodarowania przestrzennego, mającego na celu rewitalizację konkretnego obszaru, do jego faktycznego wdrożenia mogą upłynąć lata, a czasem nawet dziesięciolecia. W tym przejściowym okresie przestrzenie, które zyskać mają nowe oblicze, nie muszą trwać w zawieszeniu, będąc narażonymi na dalszą degradację. Mogą przyjąć pewien zakres nowych funkcji niemal od zaraz, nie czekając na realizację docelowych inwestycji. Aby osiągnąć ten cel spełnione muszą być jednak podstawowe warunki: tymczasowe rozwiązania powinny trafić w lokalne potrzeby, zostać dobrze zaplanowane i mądrze zrealizowane.
Uzasadnienie projektu T-Faktor tłumaczy potrzebę powstawania "miejsc tymczasowych" nastepująco: - Rewitalizacja obszarów miejskich jest zagrożona przez liczne kryzysy, z którymi mamy do czynienia. Zmiany klimatyczne, rosnąca nierówność, deficyty demokracji i trudności rynku pracy zamieniają miasta w narzędzia napędzające wykluczenie, eliminując integracyjne, partycypacyjne przestrzenie, które są tak istotne dla dobrobytu w miastach.
I dalej: - Zbyt sztywne odgórne podejście do planowania przestrzennego pozostawiło w naszych pejzażach miejskich szpecące blizny: niedokończone dzielnice, zupełnie nowe budynki stojące puste, pozbawione duszy dzielnice, które stają się pomnikami paradoksów miejskiej regeneracji. Nawet gdy na pierwszy rzut oka wygląda to na udany proces, może on maskować zjawisko gwałtownego przenoszenia się ludności o niskich i średnich dochodach, zjawisko powszechnie znane jako "gentryfikacja". Miasta potrzebują nowych modeli i narzędzi, które pozwolą im dotrzymać kroku złożonym, szybko zmieniającym się potrzebom naszych dzielnic. Rewitalizacja miast to nie tylko osprzęt życia miejskiego, ale także budowa nowych budynków i infrastruktury. Chodzi o odbudowę więzi międzyludzkich oraz aspektów społecznych, ekonomicznych i kulturowych, które sprawiają, że miasta rozwijają się"
A przecież wybrane lokacje wewnątrz granic administracyjnych miast uzyskać mogą warunki sprzyjające działalności kulturalnej, społecznej czy przedsiębiorczości, stając się zupełnie nową generacją przestrzeni, choćby tymczasowo. Takie natomiast nowoczesne podejście do tworzenia stref o elastycznym przeznaczeniu staje się atutem determinującym dostosowywanie miast lub ich dzielnic do nowego, oczekiwanego stanu rzeczy.
– Luki pozostawione przez infrastrukturalne podejście do rewitalizacji miast stworzyły zaskakujące możliwości. Wolne budynki, działki i niewykorzystane przestrzenie zostały wypełnione tymczasowymi, zbudowanymi przez społeczność działaniami kulturalnymi, społecznymi i biznesowymi, które dodały zbiorowej energii do procesu tworzenia miasta – wyjaśniają członkowie zespołu projektowego. - Chcemy przekształcić "przestrzenie tymczasowe" w strategiczne pole działania dla wdrażania nowych sposobów planowania, projektowania, finansowania, zarządzania i regulowania zrównoważonej i dobrze prosperującej rewitalizacji obszarów miejskich. T-factor zapewnia, że miasta, deweloperzy, naukowcy i organizacje oddolne są uczestnikami tej samej rozmowy".
W całej Europie powstają przestrzenie tymczasowe, o "doraźnym" przeznaczeniu. Coraz więcej wolnych budynków, działek i niewykorzystanych przestrzeni służy jako miejsca przeznaczone w ograniczonym okresie czasu do współtworzenia i eksperymentowania. Umożliwiają one tym samym realizację szerokiej gamy innowacyjnych działań kulturalnych, społecznych i przedsiębiorczych. Inicjatywy te często w dużym stopniu przyczyniają się do budowania wspólnego dobra publicznego, jednocześnie zmieniając strukturę społeczną, kulturową i ekonomiczną obszaru poddawanego tej – nazwijmy – wstępnej fazie rewitalizacji. W wielu przypadkach mają one szansę stać się trwałymi elementami lokalnego krajobrazu, stanowiącymi prototypy przyszłych dzielnic i obszarów. Dlatego też projekt T-Factor nazywa te doraźne inicjatywy "przestrzeniami tymczasowymi".
Co zakłada projekt badawczy?
Komisja Europejska zwróciła uwagę na zalety tego nowego podejścia do rewitalizacji obszarów miejskich. Chcąc dogłębnie zbadać to zjawisko i w praktyce korzystać z jego dotychczasowych doświadczeń, zaakceptowała do dofinansowania realizację projektu "T-Factor", którego celem jest uwolnienie potencjału przekształceniowego "przestrzeni tymczasowych" w zakresie rewitalizacji obszarów miejskich.
Konsorcjum projektu to koalicja miast, uniwersytetów, przedsiębiorstw i organizacji obywatelskich – w sumie 25 podmiotów z 12 krajów. Będą one wymieniać się wiedzą i doświadczeniami, aby rozpropagować ważne dla przyszłości miast koncepcje zakłądające włączenie społeczne i rozwój oraz wspierać się w opracowaniu narzędzi i rozwiązań w zakresie tymczasowej urbanistyki i " tymczasowych przestrzeni".
W ramach Programu Komisji Europejskiej "Horyzont 2020", jednego z najważniejszych narzędzi finansowania badań w Unii Europejskiej, podjęto decyzję o sfinansowaniu czteroletniego projektu badawczego. To pierwszy projekt wdrażany przez Miasto Łódź w ramach Programu Horyzont 2020. W przedsięwzięcie zaangażowani są następujący partnerzy:
Miasta:
- Camden Borough
- Miasto Łódź
- Miasto Dortmund
- Bilbao Ekintza
- ANCI Toscana (związek gmin)
- Miasto Kowno
Uczelnie wyższe:
- Akademia Sztuk Pięknych Londynu (University of the Arts)
- Uniwersytet w Aalborg
- Uniwersytet Tongji
- Politechnika w Mediolanie
- Otwarty Uniwersytet Kataloński
- Uniwersytet TU Dortmund
- Uniwersytet w Mediolanie
- Kowieński Uniwersytet Technologiczny
- Uniwersytet NOVA w Lizbonie
Przedsiębiorstwa
- Plus Value
- LAMA Agency
- Tecnalia
- LAND Italia
- Futuribile
- i-Propeller
Organizacje oddolne
- Friche la belle de Mai
- Waag
- Kaunas 2022
- Espacio Open
Jak przebiegała będzie realizacja projektu?
T-Factor polega na badaniu doświadczeń wybranych miast (w tym Łodzi), wyciągnięciu z nich wniosków, a następnie na wdrażaniu w praktyce narzędzi, wytycznych i lokalnych działań pilotażowych w celu przetestowania możliwości korzystania z koncepcji "przestrzeni tymczasowych" i tymczasowej urbanistyki we wszystkich miastach Unii Europejskiej. Przez najbliższe cztery lata uczestnicy projektu będą analizować flagowe działania, związane z regeneracją obszarów miejskich, które zostały już wdrożone i znajdują się na zaawansowanym etapie realizacji, aby zrozumieć rolę, jaką w ich ramach odgrywały i odgrywają “przestrzenie tymczasowe”.
W ramach T-Factora badane będą przedsięwzięcia, uchodzące za jedne z najciekawszych, najbardziej innowacyjnych, skutecznych i perspektywicznych przykładów rozwiązań, których elementem było wykorzystanie koncepcji "przestrzeni tymczasowej". Cel to przekucie zebranych doświadczeń w praktyczne wnioski dla urzędników, deweloperów i społeczności lokalnych. Badane lokalizacje obejmują następujące projekty:
- Dortmunder U, Dortmund
- La Friche Belle de Mai, Marsylia
- Knowledge Quarter Kings Cross, Londyn
- 22@Poblenou, Barcelona
- Manifattura Tabacchi, Florencja
- EC1, Łódź
- Industry City, Nowy Jork
- Red Town, Szanghaj
W Łodzi analizowane będą zwłaszcza działania związane z rewitalizacją, które oswajajały mieszkańców ze zmianami na obszarze EC1 i NCŁ i pokazywały przyszłą funkcję przewidzianą dla tych terenów - czyli m.in. tworzenia nowego ośrodka kultury. Warto przypomnieć, że już od 2008 roku teren EC1 był miejskcem wystaw, koncertów, przedstawień (poza okresem intensywnych prac budowlanych). Przykładowo, w 2009 roku w EC1 zorganizowano wystawę fotograficzną "Secon Cities" w ramach Fotofestiwalu a także "Weekendu otwarty w EC1" podczas którego mieszkańcy mieli okazję zwiedzić z przewodnikami dawną elektrociepłownię oraz obejrzeć prezentację dotyczącą NCŁ, antomiast w 2015 w ramach święta Łodzi była możliwość zwiedzania EC1 Zachód - wtedy jeszcze placu budowy. Zwiedzanie odbywało się z przewodnikiem a dodatkowo uruchomiono strefę animacji dla dzieci, gry i zabawy z rzeczywistością rozszerzoną i plenerowy pokaz filmu "Moon".
W projekcie chcemy poszerzyć analizę "tymczasowości" o procesy z mieszkańcami odnoszące się do sąsiedztwa EC1 i wpływające istotnie na kształt NCŁ, w tym m.in pokazać prtoces "Zszywania miasta" - konsultacje społeczne dotyczące proponowanych inwestycji obejmujących tereny wokół nowo powstającego dworca multimodalnego Łódź Fabryczna oraz ich powiązanie z funkcjami centrum Łodzi oraz działania szeroko podejmowane m.in w ramach tzw. pilotaży rewitalizacyjnych dotyczące mieszkańców okolicy i ich aktywizacji - realizowane aby wspomóc lokalne społeczności w przejściu przez okres intensywnych zmian.
Następnie wnioski płynące z powyższych analiz staną się podstawą do zaplanowania i wdrożenia w praktyce konkretnych działań w sześciu miastach UE w formie Lokalnych Projektów Pilotażowych T-Factor. Wybrano miasta gdzie projekty rewitalizacji są na wczesnym stadium rozwoju. Projekty pilotażowe, które wykorzystają m.in. lódzkie doświadczenia to:
- Park Naukowy w Amsterdamie
- Zorrotzaurre w Bilbao
- Trafaria w Almadzie, obszar miejski Lizbony
- Aleksotas w Kownie
- Mind w Mediolanie
- Euston w Londynie
Przetestowane praktyki mogą być szerzej stosowane w nadchodzących latach, w celu rozwiązania problemu braku stabilności w procesie rewitalizacji miast.
W ramach projektu w pierwszym tygodniu listopada odbyło się spotkanie (on-line) ze wszystkimi uczestnikami projektu. Omawiano na nim wyzwania i doświadczenia poszczególnych miast uczestniczących w badaniu w zakresie działań tymczasowych.
Jaka jest rola Łodzi?
Łódź odegra ważną rolę w projekcie jako jeden z tzw. Przykładów Praktyk Zaawansowanych (studium przypadku), badanych w celu zrozumienia roli przestrzeni i jej czasowego wykorzystania oraz działań tymczasowych w procesie rewitalizacji miasta. W skład lokalnej koalicji projektu wchodzą Urząd Miasta Łodzi, EC1-Miasto Kultury oraz partnerzy, których działalność koncentruje się na obszarze Nowego Centrum Łodzi.
Projekt T-Factor w liczbach
- 25 partnerów reprezentujących miasta, uniwersytety, przedsiębiorstwa i organizacje oddolne, tworzących globalną społeczność praktyków w zakresie "przestrzeni tymczasowej" w rewitalizacji miast.
- 12 krajów z UE i spoza UE.
- 6 projektów rewitalizacyjnych na wczesnym etapie realizacji w 6 europejskich miastach (T-Factor's Pilots), zaangażowanych w tworzenie innowacyjnych kulturalnych i kreatywnych ośrodków miejskich.
- 8 zaawansowanych przypadków rewitalizacji w całej Europie i poza nią, dostarczających wiedzy, ekspertyz i doświadczeń w zakresie strategii i podejść stosowanych w tym zakresie.
- + 10 mld euro inwestycji w lokalizacje pilotażowe.
- +100 zainteresowanych stron zaangażowanych w lokalizacje pilotażowe.
Więcej informacji na temat Projektu T - Factor można znaleźć na stronie internetowej http://t-factor.eu.
