Łódź 1920

W roku wielkiej wojny polsko – bolszewickiej Łódź, podobnie jak cała Polska miała za sobą ponad rok walki o odbudowę polskości.

2 sierpnia 1919 decyzją Sejmu RP utworzono nowe województwa, w tym łódzkie, którego stolicą została Łódź. Pierwszym wojewodą łódzkim został Antoni Kamiński, a po nim rządy objął Paweł Garapich.

Prezydentem Łodzi był wówczas charyzmatyczny i trwale zapisany w historii miasta Aleksy Rżewski. To dzięki jego usiłowaniom łodzianie z nadzieją i poczuciem siły przystąpiło do modernizacji, która była niezbędna dla dalszego miasta – poszkodowanego w wyniku wojny, utraty rosyjskiego rynku zbytu oraz upadku wielu fabryk.

Praca i życie codzienne

Sytuacja na rynku pracy systematycznie się pogarszała, co spowodowane było utratą rosyjskiego rynku zbytu, wojną, hiperinflacją, a w przełomie lat 20-tych i 30-tych ogólnoświatowym kryzysem. W Łodzi jednak wciąż większość robotników (ok. 45%) pracowała w przemyśle włókienniczym. Włókniarzy było w Łodzi ok. 90 tys., z czego większość stanowiły kobiety.  Najpotężniejszym pracodawcą – fabrykantem był Oscar Kohn, który od początku lat 20. rozpoczął przebudowywanie i unowocześnianie swojej fabryki „Widzewskiej Manufaktury”, otwierając m.in. najnowocześniejszą przędzalnię w Łodzi. Robotnicy pracowali też w 32 innych dużych zakładach lub prowadzili chałupnicze warsztaty tkackie.

Ponadto mieszkańcy trudnili się drobnym handlem, powiązanym z produkcją tekstylną, sprzedażą hurtową i drobnymi usługami. Sklepy i składy często sytuowano w podwórkach i pasażach handlowych. Wśród ogłoszeń publikowanych w Kurierze Łódzkim w 1920 r. są oferty sprzedaży różnego rodzaju tkanin: bawełny, flaneli, futer, skór, materiałów na mundurki, ubiorów, pończoch i wszelkich „towarów łokciowych”. Średnie pensje w Łodzi nie były wysokie (robotnicza 80-100 zł, urzędnicza 120-150 zł lub więcej w zależności od rangi). Miasto walczyło z biedą i kłopotami aprowizacyjnymi, które stały się szczególnie dotkliwe w okresie wojno polsko-bolszewickiej. Na część towarów np. mąkę obowiązywały kartki. Regularnie organizowano też zbiórki charytatywne na rzecz biednych, dzieci z sierocińców i rodzin bezrobotnych.  

W 1919 roku Rada Miejska Łodzi uchwaliła „Statut miejscowy o wprowadzeniu przymusu szkolnego”. Tym samym Łódź stała się pierwszym miastem, w którym wprowadzono powszechne siedmioklasowe nauczanie dla wszystkich dzieci w wieku od 7 do 14 lat. Dołożono wszelkich starań, aby nowe szanse dotyczyły także dzieci z biedniejszych rodzin – uczniom zapewniano ubranie do szkoły i ciepły posiłek, a młodym pracującym – szansę kontynuacji nauki na kursach wieczorowych. Rozpoczęło się opracowywanie planu nowej sieci szkół, która w całym dwudziestoleciu obejmowała 199 podstawówek.  W 1920 r. wmurowano kamień węgielny pod budowę pierwszej nowej szkoły powszechnej przy ul. Zagajnikowej 32 (obecnie ul. Kopcińskiego 54), starsi uczniowie mogli też starać się o miejsce w prestiżowym męskim gimnazjum przy ul. Dzikiej, któremu w 1921 r. nadano imię Józefa Piłsudskiego. W 1920 otwarto tez pierwsze w Łodzi Gimnazjum Żeńskie (dziś IV LO im. Emilii Sczanieckiej).

Rozwój życia duchowego

W 1920 r. Łódź stała się siedzibą diecezji. Akt erekcyjny podpisał 10 grudnia papież Benedykt XV. Kościół parafialny pw. św. Stanisława Kostki został podniesiony do rangi katedry. Pierwszym biskupem katolickim został ks. prałat Wincenty Tymieniecki. Do kilkudziesięciu katolickich parafii należało 500 tys. mieszkańców. W Łodzi mieszkało również 50 tys. luteran oraz 200 tys. osób wyznania mojżeszowego. 

Kultura, rozrywka, prasa

W mieście funkcjonowały ośrodki kultury, głównie na bazie budynków z XIX w. (w 1920 doszło do pożaru i spalenia zabytkowego budynku Teatru Wielkiego). Sale teatralne funkcjonowały też w kompleksie Izraela Poznańskiego, Grand Hotelu oraz na Księżym Młynie. Rosnącą popularnością cieszyły się teatrzyki rewiowe i kina, w tym najstarsze „Odeon” usytuowane przy ul. Przejazd 2 (obecnie ul. Tuwima). Łodzianie lubili spędzać też wolny czas w miejscach zielonych, co przyczyniło się do decyzji o utworzeniu nowego parku. Od 1919 r. nieprzerwanie do końca wojny miasto rozbudowywało Park Ludowy, dziś znany jako „Park na Zdrowiu”. 

Rok 1920 to także debiut nowej, ukazującej się przez całe dwudziestolecie gazety – „Kuriera Łódzkiego”. Gazeta uważana była za najstarszą w Łodzi, kontynuującą tradycję „Gońca Łódzkiego” z 1898 r. Od 1921 zaczęły ukazywać się dodatki do „Kuriera”: „Kurier Sportowy”, „Dodatek Literacko-Naukowy”, „Radio Kurier, „Kurier Filmowy" oraz  „Mały Kurier”. Wzmianki z roku 1920 dotyczą głównie sytuacji na froncie, kłopotów z aprowizacją i relacjami z działań służb społecznych. Otrzymujemy też aktualności z Rady Miejskiej i ogłoszenia, które sporo mówią o atmosferze „Łodzi 1920”.

Rok 1920 na łamach „Kuriera Łódzkiego”

Z Miasta i okolic. Kurier Łódzki, 31.08.1920 r.:

"Związek Katolickich Kobiet Polskich, wspólnie z łódzkim oddziałem Towarzystwa Ochrony Kobiet dostarczył 12 kompletów bielizny dla żołnierza polskiego, asygnował ze swoich funduszów 1000 mk na armię polską, 20000 mk na Czerwony Krzyż".

(…)

"Korespondencje i wszelkie inne przesyłki do armii w polu winny być tedy bezwarunkowo nadawane przez publiczność za pośrednictwem państwowych, cywilnych urzędów pocztowych, a zajmowanie się osób lub organizacji społecznych zbieraniem lub dosyłaniem korespondencji z kraju do armii w polu jest wzbronione".

(…)

"Wojewódzki Komitet Obrony Państwa podejmuje inicjatywę Stowarzyszenia Techników i zwraca się z prośbą do wszystkich organizacji społecznych i osób prywatnych o współudział w zbiórce na rzecz armii używanego obuwia męskiego. Zaofiarowane obuwie składać należy w lokalu Narodowej Służby Kobiet, Moniuszki 11, celem doprowadzenia go do stanu używalności".

Z Rady Miejskiej. Kurier Łódzki, 11.11.1920 r.:

"Proponowany przez Magistrat podatek od widowisk zabaw otrzymał aprobatę Rady. Po uprawomocnieniu się ustawy podatek ten wynosić będzie za przedstawienia teatralne (dramat, tragedia, komedia) - 10 %, operetka, farsa, balet - 30 %, od wejść do kinematografów - 72-80 %, zabaw nocnych (maskarad) – 100 %."

 Z Miasta i okolic. Rocznica oswobodzenia kraju od Niemców. Kurier Łódzki, 11.11.1920 r.:

"Województwo zawiadamia, że dziś, w czwartek, 11 listopada o godz. 12.00, jako rocznicę wypędzenia Niemców z kraju odbędzie się w kościele Stanisława Kostki uroczyste nabożeństwo „Te Deum”. Województwo uprasza o przybycie wszystkie władze oraz publiczność".

Ze statystyki szkolnej. Kurier Łódzki, 17.11.1920 r.:

"Według ostatniego biuletynu statystycznego komisji Powszechnego Nauczania do szkół powszechnych miejskich w Łodzi uczęszcza 55 tys. dzieci płci obojga".

Źródła

Kontakt