Judaizm
SYNAGOGA RODZINY REICHERÓW
REWOLUCJI 1905 R. 28
Prywatny dom modlitwy wzniesiony przez rodzinę właściciela posesji Wolfa Reichera na przełomie XIX i XX w. według projektu Gustawa Landaua-Gutentegera. Budynek ocalał z drugiej wojny światowej dzięki utworzeniu w nim składu soli. Wykorzystywana regularnie jako miejsce kultu do 1968 r., kilkukrotnie remontowana, dziś używana okazjonalnie, wstęp możliwy po uzgodnieniu z Gminą Wyznaniową Żydowską.
SYNAGOGA EZRAS IZRAEL
WÓLCZAŃSKA 6
Synagoga wzniesiona w latach 1899-1904 według projektu Gustawa Landaua-Gutentegera, zarządzana przez stowarzyszenie „Ezras Izrael” skupiające kupców, którzy przybyli do Łodzi z głębi imperium rosyjskiego tzw. litwaków. Spalona przez nazistów jesienią 1939 r. Sceny znęcania się nad duchownymi z synagogi zapisano w poemacie Pieśń o zamordowanym żydowskim narodzie Icchaka Kacenelsona:
[...] A reb Josełe... Gdzie jest nasz rabin?
Wokoło bimy biega, a Niemiec z grubą szpicrutą tuż obok stanął.
Rabin jest stary, rabin jest mały, nieco ułomny, krzywy po trosze,
Brzydki, kaleki... Nisko, po trzykroć kłania się, biegnie, pada bez słowa!
Szpicruta bije prosto w garb – wokół Niemcy ze śmiechu aż się zanoszą...
Wznieś, Rabi, swoje jasne oblicze, wstydem ich poraź... Nie, schowaj, schowaj!
Twarz swoją świętą! Bije z niej przecież światło ogromne, promieniejące!
Niechaj twa światłość na nich nie pada, a słońce niechaj blask swój umniejszy!
Niebo niech świętość odrzuci swoją, niechaj im świeci wespół ze słońcem!
Jesteś piękniejszy, Rabi, od słońca i od kłamliwych niebios jaśniejszy!
Stań! Stań, mój Rabi... Niemiec się gniewa, każe ci stanąć, nie biegać więcej.
Każe otworzyć usta... A szames ma ci w nie splunąć, święty rabinie!
Rabin szeroko usta otworzył, a szames płacze i składa ręce:
„Jakże ja mogę! Jakbym mógł, panie! Jakże ja taką podłość uczynię!...”
„Pośpiesz się, w usta prędko mu napluj! Głupi szamesie, czego się grzebiesz!”
A szames pada do nóg Niemcowi: „Nie mogę!... Jakże bym mógł tak podle!...
To reb Josełe...” Zawołał rabin: „Pluj! On celuje – strzeli do ciebie!”
Szames usłuchał, udał, że spluwa... Aż go uderzy: Niemiec na odlew:
„Popatrz no, brudny Żydzie, i ucz się! Spójrz, jak się pluje, przypatrz się prędko!”
I charknął Niemiec, i splunął prosto w usta rabina: „Połknij to zaraz!”
I połknął rabin, a Niemiec zwraca się do szamesa, wskazując ręką Rabina:
„Widzisz, jaki posłuszny!”... Nie dopełniła się jeszcze miara...
Kula trafiła szamesa w nogę. „A teraz – precz stąd, wynoś się, Żydzie!”
Wiedzie rabina szames, kuleje, ale przyśpieszyć kroku się stara...
A rabin biegać potrafi tylko dokoła bimy – i ledwo idzie.
Wiedzie go szames w świstach szpicruty... Nie dopełniła się jeszcze miara!
Nie dopełniła się, póki obaj stąd nie odeszli – patrzcie: w dzień biały
Dym aż do nieba wzbija się, ogień płomieniem błyska w dymu zasłonach!
Plonie bóżnica! Plonie dom boży! Aron-haKodesz! Płoną rodały!
Rabin spogląda, szames go trzyma: Ach, miara... miara już przepełniona!http://www.synagogi.lodz.pl/synagogi/ezrasizrael/przypisy.htm#_ftn43
Ostatecznie mury budynku zostały zburzone do marca 1940 r.http://www.synagogi.lodz.pl/synagogi/ezrasizrael/przypisy.htm#_ftn44
Wirtualna rekonstrukcja synagogi, umieszczona dzięki uprzejmości prof. dr hab. Krzysztofa Stefańskiego oraz mgr inż. arch. Rafała Szrajbera, autorów publikacji Łódzkie synagogi – wirtualne dziedzictwo „zaginionej dzielnicy”. Realizację projektu umożliwił grant prezydenta miasta Łodzi.
SYNAGOGA WILKER SZIL
ZACHODNIA 70
Obiekt wzniesiony w latach 80. XIX w. w stylu neoklasycystycznym, przebudowany na przełomie wieków. Druga synagoga należąca do Gminy żydowskiej zwana „synagogą Nowego Miasta” lub „Wilker Szil”. W sąsiadującym budynku Bet Ha-Midraszu (szkoły) mieścił się najważniejszy w Łodzi ośrodek studiów nad Torą i zbiór religijnych ksiąg żydowskich. Na początku niemieckiej okupacji budynek wykorzystany do nakręcenia filmu propagandowego. Następnie rozebrany.
Wirtualna rekonstrukcja synagogi, umieszczona dzięki uprzejmości prof. dr hab. Krzysztofa Stefańskiego oraz mgr inż. arch. Rafała Szrajbera, autorów publikacji Łódzkie synagogi – wirtualne dziedzictwo „zaginionej dzielnicy”. Realizację projektu umożliwił grant prezydenta miasta Łodzi.
WIELKA SYNAGOGA
KOŚCIUSZKI / ZIELONA
Synagoga reformowana, zwana „wielką” bądź „niemiecką”, wzniesiona latach 1881-1887 w stylu neoromańskim według projektu Adolfa Wolffa. Ufundowana m.in. ze składek łódzkich fabrykantów, otoczona egzotycznym ogrodem. Zniszczona przez nazistów jesienią 1939 r. Upamiętnia ją kamienny obelisk ustawiony przy placu.
Wirtualna rekonstrukcja synagogi, umieszczona dzięki uprzejmości prof. dr hab. Krzysztofa Stefańskiego oraz mgr inż. arch. Rafała Szrajbera, autorów publikacji Łódzkie synagogi – wirtualne dziedzictwo „zaginionej dzielnicy”. Realizację projektu umożliwił grant prezydenta miasta Łodzi.
KUCZKA
PIOTRKOWSKA 88
Obiekt zbudowany na początku XX w. na wysokości drugiej kondygnacji kamienicy rodziny Chaskielów od strony podwórza. Kuczka (hebr. Sukka, czyli szałas) służyła jako miejsce, gdzie spędzano święto Sukkot zwane świętem szałasów. Drewniane ganki dobudowywane na balkonach bądź szałasy stawiane na podwórzach mają przypominać o wędrówce Żydów z Egiptu.
STARY CMENTARZ ŻYDOWSKI
RYBNA 11
Między dawnymi ul. Stodolnianą i Rybną znajdował się od 1811 r. stary cmentarz żydowski. Zajmował on powierzchnię ok. 600m2, do lat 20. XX w. pochowano na nim ponad 13 tys. osób. Nekropolia zdewastowana w czasie II wojny światowej, na jej terenie utworzono skład drewna, a w sąsiednich budynkach szpital. Cmentarz ostatecznie został zlikwidowany w 1949 r. w jego miejscu wzniesiono osiedle i poszerzono ulicę Zachodnią bez dokonania ekshumacji szczątków. Cmentarz upamiętniony obeliskiem.
NOWY CMENTARZ ŻYDOWSKI
BRACKA 40
Nekropolia założona w 1892 r., jeden z największych cmentarzy żydowskich w Europie zajmujący obszar ok. 42 ha. Na cmentarzu znajduje się m.in. dom przedpogrzebowy według projektu Adolfa Zeligsona z 1898 r., pomnik ofiar getta z 1956 r. i wiele niezwykłych zabytków architektury cmentarnej – m.in. mauzoleum rodziny Poznańskich, mauzoleum rodziny Silbersteinów, modernistyczny grobowiec Izraela Lichtensteina. W południowej części znajduje się tzw. pole gettowe – cmentarz wojenny ponad 43 tys. ofiar getta łódzkiego.
GMINA WYZNANIOWA ŻYDOWSKA | DOMO GOŚCINNY | SYNAGOGA
POMORSKA 18
Siedziba Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Łodzi oraz biura łódzkiego rabina. Na posesji w oficynie poza biurami znajduje się synagoga, a w pałacu Karola Gebhardta z połowy XIX w. dom gościnny Linat Orchim, koszerna stołówka oraz żydowskie przedszkole Matanel. Z pałacem sąsiaduje wzniesiona w 2008 r. rytualna łaźnia – mykwa.
TOWARZYSTWO POMOCY BIEDNYM [MURAL]
REWOLUCJI 1905 R. 19
Od początku XX w. w posesji znajdowała się klinika położnicza, ambulatorium i apteka Żydowskiego Towarzystwa Pomocy Biednym Chorym Linat Hacholim, po którym pozostał widoczny na ścianie szyld (przykryty płytą z tworzywa). Placówkę zamknięto po zajęciu miasta przez nazistów jesienią 1939 r.
SYNAGOGA ALTE SZIL
WOLBORSKA 20
Synagoga gminy żydowskiej wzniesiona w latach 1863-1871, przebudowana pod koniec XIX w. wg projektu Adolfa Zeligsona w stylu neomauretańskim. Jeden z najciekawszych budynków sakralnych w Łodzi, największa budowla na Starym Mieście. Zniszczony przez nazistów jesienią 1939 r., rozebrany wiosną 1940 r. Nieopodal miejsca, gdzie stała synagoga dziś ulokowany jest Pomnik Dekalogu.
Wirtualna rekonstrukcja synagogi, umieszczona dzięki uprzejmości prof. dr hab. Krzysztofa Stefańskiego oraz mgr inż. arch. Rafała Szrajbera, autorów publikacji Łódzkie synagogi – wirtualne dziedzictwo „zaginionej dzielnicy”. Realizację projektu umożliwił grant prezydenta miasta Łodzi.
